Η ΠΑΝΑΓΙΑ "ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ" ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΑΜΑΙΝΑ

Η ΠΑΝΑΓΙΑ  "ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ" ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΑΜΑΙΝΑ (ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ)
ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΒΟΛΑΡΙ
ΚΤΗΤΩΡ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

Στην Καρδάμαινα, στην περιοχή Βολάρι, πάνω από το ξενοδοχειακό συγκρότημα Mitsis World, βρίσκεται ο Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής, γνωστός σε όλους ως η Παναγία του Βουνού.
Το ιδιαίτερο με την εκκλησία, αλλά και ολόκληρη την τοποθεσία, είναι ότι υπήρξε εκεί μια ολόκληρη "πολιτεία" με πολλές οικογένειες γύρω από την εκκλησία, σχολείο, ελαιοτριβείο και άλλα πολλά.
Είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι ήταν εδώ μέχρι το 1912 και μετά ήρθαν οι Ιταλοί. Οι Τούρκοι έφεραν το Γεώργιο Οικονόμου, που καταγόταν από τα  Νικειά της Νισύρου και τον έβαλαν επιστάτη στα βουστάσια, που είχαν στα Μέσα Ντάμια και στη Μελαζούμενη.

Εκεί έμεναν κι άλλες οικογένειες, που εργάζονταν σε μια μεγάλη έκταση γύρω από την εκκλησία προς τον κάμπο και μέσα προς τα Ντάμια.
Υπήρχε και σχολείο, στο οποίο δίδαξαν και οι ιερείς Γιάννης Παπαχαρτοφίλης και Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου. Ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας, εκεί προς την Κάμπα, το εκμεταλλευόταν η εκκλησία μέχρι το 1922. Ο Οικονόμου είχε φτιάξει εκεί ελαιοτριβείο, μεγάλο μέρος του οποίου σώζεται ως σήμερα.

Όταν ήρθε από την Κωνσταντινούπολη ο Οικονόμου, είχε φέρει μαζί του και έναν αράπη, που πότιζε τα βόδια σε μια πηγή δίπλα από την εκκλησία. Η πηγή αυτή ονομάστηκε "πηγή του Αράπη".

Η πηγή του Αράπη φαίνεται πως έχει χαθεί και δεν υπάρχει πια, αυτή είναι μία άλλη πηγή μέσα στο κτήμα

Επί Ιταλοκρατίας η περιουσία αυτή πέρασε στα χέρια του Γιώργου Ανδριωτάκη, που ήταν γιατρός. Πήρε και τα χωράφια που κατείχε η εκκλησία. Οι οικογένειες που έμεναν εκεί, όταν η περιουσία πέρασε στα χέρια του Ανδριωτάκη, έφυγαν. 
Ο Ανδριωτάκης πέθανε κοντά στο 1960.
Πολύ αργότερα, τη δεκαετία του '90, ένας Αντιμαχείτης, ονόματι Χατζηπέτρος, σε αντίποινα που δεν τους άφηναν οι κληρονόμοι να εκμεταλλεύονται την περιοχή, έβαλε φωτιά και την κατέστρεψε.

Οι κληρονόμοι πούλησαν ένα αρκετά μεγάλο μέρος στον Κωνσταντίνο Μήτση, ξενοδόχο-επιχειρηματία.
"Τα παλιά χρόνια γινόταν στην Παναγία μεγάλο πανηγύρι", αναφέρει ο Γιώργος Μπίλλης. "Έρχονταν λαϊκοί οργανοπαίκτες και οι πανηγυριώτες πρόσφεραν κρέας, μυζήθρες, γιαούρτι κι ένα σωρό άλλα κεράσματα".

τμήμα από την αποθήκη λαδιού

Την Παρασκευή της Διακαινήσιμου, γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής, τα μεγάλα πανηγύρια στην Κω ήταν της Παναγίας Τσουκαλαριά, όπου γίνεται γλέντι, της Ζωοδόχου Πηγής της Κεφάλου και της Παναγίας του Βουνού.Στα χωριά τα παλικάρια και οι κοπέλες συγκεντρώνονταν σε φιλικό σπίτι και διασκέδαζαν με "ρεφενέ". Το ανδρόγυνο του σπιτιού που θα τους δεχόταν, έπρεπε να 'ναι νιόπαντρο..Καθένας από την παρέα έπαιρνε κάτι φαγώσιμο, κρασί, ρακί κ.ά. Αφού έτρωγαν, προσκαλούσαν τα βιολιά και διασκέδαζαν.

πάνω από την είσοδο του Ιερού Ναού υπάρχει η χρονολογία κατασκευής 1882

Ο Ιεροδιδάσκαλος π. Ιωάννης Περαντωνάκης γράφει:
"Παρασκευή της Διακαινήσιμου και η Παναγιά "του Βουνού" γιορτάζει. Τη θυμάμαι αυτήν την εκκλησιά από το 1975, που υπηρετούσα στην Καρδάμαινα και μέναμε εκεί που είναι σήμερα το ξενοδοχείο Norida. Πολλές φορές ανεβαίναμε για ασκήσεις και μας άρεσε να σκοτώνουμε φίδια, τους τυφλίτες, που υπήρχαν άφθονα. Η θέα από την εκκλησία είναι φανταστική! Ψηλά και προς τα πάνω τα μαύρα βράχια του βουνού, έτσι όπως είναι στημένα μοιάζουν να σε απειλούν.

Κάτω στα δεξιά σου ο κάμπος της Καρδάμαινας αλλάζει χρώμα κάθε εποχή. Άλλοτε πράσινος, άλλοτε κιτρινισμένος και άλλοτε βαμμένος με λογής λογής χρώματα! Μακριά στη θάλασσα τα γειτονικά νησιά, Τήλος, Νίσυρος, Γυαλί και Στρογγυλή.
Οι κάτοικοι του χωριού ευλαβούνται την Παναγιά. Κάθε χρόνο στη χάρη της, στον εσπερινό και ανήμερα, πολλοί προσκυνητές την επισκέπτονται και μερικοί απ' αυτούς το βράδυ μένουν εκεί και κάνουν παραμονή. Ο Αποστόλης ο Γιωργαλλής με την Ασπασία και τη νύφη της, το Τουλί με την Κατέ του Σεβαστού, ο Τούλος, η Λούαινα κ.ά.

Χαλασμένα σπίτια πιο κάτω. Ένα παλιό λιοτρίβι, μαζί με τη χρονολογία 1882 που γράφει στην αψίδα της η πόρτα της εκκλησίας, μαρτυρούν πόσα χρόνια πριν υπήρχε ζωή στον τόπο αυτόν.
Στη λιτάνευση της εικόνας, που γίνεται ανήμερα προς το τέλος της Θείας Λειτουργίας, ξεχωριστή φιγούρα αποτελεί ο Σεβαστός ο Πηλίνης, που κρατά την εικόνα και οι πέριξ τον πειράζουν, ρίχνοντας φωτοβολίδες κοντά του.

αρχαίος κίονας στην Αγία Τράπεζα

Εσωτερικό Ιερού Ναού Ζωοδόχου Πηγής

Κόκκινα αυγά, μυζήθρες, λαμπροκούλουρα και άλλα πολλά μοιράζονται στους προσκυνητές. Πολλοί ξένοι κάθε χρόνο ανηφορίζουν το δρόμο της Παναγιάς και υπογράφουν στο βιβλίο επισκεπτών. Πράγματι ο ιερός αυτός ναός θεωρείται ως ένα ιδιαίτερου κάλλους μνημείο για το χωριό της Καρδάμαινας.

εικόνες δια χειρός Κωνσταντίνου Νισύριου με χρονολογία 1886

Στην Παναγία του Βουνού, χαλάσματα και βράχοι, 
στου ήλιου τ' αντιφέγγισμα χίλιες μορφές αλλάζουν....

Κείμενα: "Οι εκκλησίες της Καρδάμαινας" π. Ιωάννη Περαντωνάκη, Ιστορία της Νήσου Κω-Βασίλη Σ. Χατζηβασιλείου, Σοφία Καραγιάννη
Φωτογραφίες; Sophia Karagianni

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΗΡΙΑΥΛΗΣ, Ή ΘΕΡΙΑΥΛΗΣ, Ή ΘΕΡΙΩΤΗΣ ΣΤΗ ΖΙΑ

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΗΡΙΑΥΛΗΣ, Ή ΘΕΡΙΑΥΛΗΣ, Ή ΘΕΡΙΩΤΗΣ ΣΤΗ ΖΙΑ

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Δρ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ           ΚΩΑΚΑ τ.Γ(1989) σελ. 85-89

ΑΣΦΕΝΔΙΟΥ, ΖΙΑ, ΑΙΊΟΣ ΓΩPΙΊΟΣ
Νότια του οικισμού και σε απόσταση 600 μ. περίπου από αυτόν, στις παρυφές βραχώδους υψώματος, κείται το ναϋδριο του Αγίου Γε­ωργίου.
Πρόκειται για μικρών διαστάσεων μονόχωρο οικοδόμημα (εξωτ. διαστ. 6.60 Χ 3.95 μ.), που καλύπτεται με κτιστή καμάρα, η οποία διαμορφώνεται εξωτερικά σε οριζόντια στέγη. Ο ναός φαίνεται να προ­έρχεται από δύο τουλάχιστον οικοδομικές περιόδους.
Το ανατολικό τμήμα του ναού (εσωτ. διαστ.1.78 Χ 1.30 μ.) είναι παλαιότερο. Η ανατολική αυτού πλευρά περατούται σε μίαν αψίδα (χορ­δής 1.28 και βέλου ς 0.72 μ.). Στις δύο μακρές πλευρές αυτού και εν­τός του πάχους των τοίχων ανοίγεται ανά μία ημικυκλική κόγχη.
Το δυτικό τμήμα του ναού (εσωτ. διαστ. 4.20 Χ 2.30 μ.) είναι ευ­ρύτερο του ανατολικού και προστέθηκε αργότερα. Στο ανατολικό τμήμα της βορείας και νοτίας εσωτερικής πλευράς αυτού ανοίγεται μέσα στο πάχος των τοίχων ανά μία ημικυκλική κόγχη. Στο δυτικό άκρο της νοτίας εσωτερικής πλευράς ανοίγεται μία ορθογωνίου σχήματος κόγ­χη, ενώ στο αντίστοιχο τμήμα της βορείας πλευράς ανοίγεται η είσο­δος (πλάτους 1.05 μ.). 

Στις εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του ναού διατηρούνται λεί­ψανα τοιχογραφιών σε δύο στρώματα, ήτοι:

Ι. Ιερό Βήμα:

Τεταρτοσφαίριο:Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας του Ιερού Βήματος εικονίζεται, ως συνήθως, η Δέηση.   Στο κέντρο της συνθέσεως παρίσταται ο Ιησους Χριστός, ο οποίος ευλογεί με το δεξί του χέρι και κρατεί κλειστό κώδικα Ευαγγελίου με το αριστερό. Δίπλα από τον Χριστό υπάρχει η επιγραφή:

                                      « IC XC Ο CΩΤΗΡ»

Ήτοι, σε μεταγραφή: «Ί(ησου)ς Χ(ριστό)ς, ό Σωτήρ».

ΙΙ. Κυρίως ναός

Νότιος τοίχος: Στην ανατολική κόγχη εικονίζονται οι εξής Άγιοι (από Α. προς Δ.):

1. Ο Άγιος Γεώργιος

Παρίσταται ολόσωμος, όρθιος, μετωmκός, φέρων πλήρη στρατιω­τική στολή. Με το δεξί του χέρι κρατεί ακόντιο και με το αριστερό ξίφος εντός θήκης με κατεύθυνση προς το έδαφος.  Φορεί χλαμύδα και υποδήματα. Εκατέρωθεν της κεφαλής του Α­γίου υπάρχει η επιγραφή:

                                    «Ο AΓIOC ΓEΩPΓIΟC».

Το πρόσωπο του Αγίου Γεωργίου είναι νεανικό, με ωραία χαρα­κτηριστικά.  Η κόμη είναι βοστρυχωτή και τα ενδύματα διάλιθα.

2. Άγιος Παντελεήμων

Δυτικά του Αγίου Γεωργίου εικονίζεται ο Άγιος Παντελεήμων.  Παρίσταται ολόσωμος, όρθιος, μετωπικός. Με το δεξί του χέρι φέρει μικρή λαβίδα και με το αριστερό κιβωτίδιο ξύλινο, σχήματος ορθο­γωνίου.  Φορεί στιχάριο, στην παρυφή του οποίου υπάρχει κόσμημα, απο­τελούμενον από ελικοειδή βλαστό σχηματοποιημένο. Επίσης φέρει φε­λόνιο, επιτραχήλιο και τα ενδύματά του είναι διάλιθα.

Δυτικά της ανατολικής κόγχης υπάρχει διακοσμητικό σε δύο στρώματα.

3. Άγιος Ιωάννης ο θεολόγος

Εικονίζεται ολόσωμος, στραμμένος προς την Θεοτόκον, κλίνων τον αυχένα.  Κρατεί κώδικα Ευαγγελίου στα χέρια.

4. Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα

Στο κέντρο του τυμπάνου της δυτικής κόγχης της νοτίας εσωτε­ρικής πλευράς του κυρίως ναού εικονίζεται η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα(αριστεροκρατούσα). Φορεί κυανόχρωμο, ποδόρη, χειριδωτό χιτώνακαι βαθυπόρφυρο μαφόριο. Ίσταται πάνω σε βάθρο, κλίνουσα προςτα δεξιά.

Ο Ιησούς Χριστός παρίσταται ως Βρέφος. Φορεί λευκόχρωμο χι­τώνα και με το αριστερό χέρι κρατεί συνεπτυγμένο ειλητάριο. Με τοδεξί ευλογεί.

Εκατέρωθεν της Θεοτόκου υπάρχει ημιεξίτηλος επιγραφή, η οποία έχει ως εξής:

«ΜΗΡ ΘΥ

Η ΚΗΔΩ ΚΤΗΜΙ».

Ήτοι, σε μεταγραφή: «Μή(τη)ρ Θ(εο)υ, ή Κηδώκτημι(;)>>.

5. Αγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος

Εικονίζεται ολόσωμος, όρθιος, με κλίση της κεφαλής και του σώ­ματος προς την Θεοτόκο.8S Ο ' Αγιος Ιωάννης κρατεί ανεπτυγμένο, ε­νεπίγραφο ειλητάριο, με το κείμενο:   .

«+ ΙΔΕ Ο Α

MNOC ΤΟΥ

ΘV Ο Ε

ΡΩΝ ΤΗΝ

ΑΜΑΡΤΙ.

Ν ΤΟΥ ΚΩΣ

CMOY

Ήτοι, σε μεταγραφή: «+ Ιδε ό αμνός του Θ(εο)υ, ό έρων τήν α­μαρτί{α)ν του κώσμου». Στο εσωρράχιο του τόξου του δυτικού τυφλού αψιδώματος υπάρ­χει διακοσμητικό, αποτελούμενο από ρόμβους και ημιρόμβους.

Οι τοιχογραφίες αυτές είναι καλής ποιότητας και προέρχονται πι­θανώτατα από τον 15^ο αι.

Ο Άη Γιώργης βρίσκεται νοτιοδυτικά της Ζιας στους πρόποδες του Δικαίου και στα παλιότερα βιβλία και έγγραφα φέρεται με την ονομασία"Θηριαύλης", "Θεριαύλης" ή "Θεριώτης" (πιθανότατα από το "Θηρίο" ή "Θεριό" που κατατρόπωσε ο Άγιος Γεώργιος). Είχε Πύργο, κελιά και κάποια περιουσία. Στον Κώδικα Α' της Μητροπόλεως Κω αναφέρονται δάνεια που δόθηκαν στο Ναό αυτό το 1766 και1774. Ο ιστοριοδίφης Ζαρράφτης αναφέρει ότι οι Τούρκοι σκότωσαν εκεί δύο μοναχούς. Παλιότερα στις 6 Αυγούστου κατεβαίνοντας από το Δίκαιο οι προσκυνητές συνέχιζαν το πανηγύρι εκεί. Οι τοιχογραφίες που διατηρούνται εντός του ναού, όπως του Αγίου Γεωργίου, της Θεοτόκου, του Προδρόμου, είναι του 15ου αιώνα και πολύ καλής ποιότητας.

Στις δύο μακρές πλευρές του ναού ανοίγονται κόγχες που θυμίζουν ναούς της Κωνσταντινούπολης του 13ου αιώνα.

από το εσωτερικό του ναού

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ: ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Δρ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ-ΚΩΑΚΑ τ.Γ(1989) σελ. 85-89, Μάνος Μαστρογιώργης dikaiosnet, Το Ασφενδιού της Κω-Μανόλη Σ. Κιαπόκα (σελίδα 205)

Η ομάδα των πεζοπόρων έξω από το Θηριαύλη το Μάρτιο του 14

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Sophia Karagianni