ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΟΥΒΟΥΚΛΙΑΝΗ (ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ ΖΙΑΣ)

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΟΥΒΟΥΚΛΙΑΝΗ (ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ ΖΙΑΣ)

Στις αρχές του 19ου αιώνα ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου των Σπονδών απαντά στους Κώδικες της Μητρόπολης Κω ως "Εκκλησία της Υπεραγίας Θεοτόκου του Κουβούκλη" ή "το Κουβούκλη". Το καθολικό δηλαδή της Ιεράς Μονής των Σπονδών είχε αρχίσει ήδη να χρησιμοποιείται ως ενοριακός ναός της συνοικίας που αργότερα θα ονομασθεί Ζια. Στους Κώδικες απαντά επίσης ως "Παναγία Κουβουκλιείου" και "Παναγία Κουβουκλιανή".

Οι ντόπιοι την ονομάζουν συνήθως "Το Κουβούκλι" και παλιότερα με το όνομα αυτό εννοούσαν όλη τη συνοικία. Η ονομασία "Το Κουβούκλη" κατά τον Ε. Καρπάθιο προήλθε από κάποιο οφφικιάλιο (Αξιωματούχο) στο Ασφενδιού, που είχε τιμηθεί με το οφφίκιο του Κουβούκλη. Κουβούκλης ήταν ο οφφικιάλιος που βάσταζε τη ράβδο του Αρχιερέως.

Οι ονομασίες "Κουβούκλιον", "Κουβούκλι", "Κουβουκλιανή" μας οδηγούν στη σκέψη ότι η προσωνυμία του ναού μπορεί να προέρχεται από το Θόλο της Εκκλησίας. Κουβούκλιον (από το λατιν. cubiculum=κοιτώνας) σημαίνει εκτός των άλλων και μικρό θόλο που στηρίζεται σε λεπτούς κίονες. Άλλωστε είναι η μοναδική εκκλησία της περιοχής, που έχει τέτοιο θόλο. Ο μόνος σωζόμενος εγγεγραμμένος Ναός της Κω.

Στον Κώδικα Β' της Μητροπόλεως Κω (σελ.65) αναφέρεται το 1804 ο αιδεσιμώτατος παπά κυρ Αντώνιος και Επίτροπος της Εκκλησίας.

Πριν απ'αυτόν Επίτροπος της Εκκλησίας του κουβούκλη ήταν ο πενθερός του "παπα Θοδωρής".

Από το 1804-1815 επιτροπεύει ο "Παπα κυρ Ιωάννης και Επίτροπος".

Στο πρακτικό του 1815 αναφέρονται και περιουσιακά στοιχεία της Εκκλησίας του Κουβούκλη "Γρόσια 205 και Κατάστιχον, πολυέλαιος προύτζινος δωδεκάφωτος, τρία κανδήλια αργυρά, δύο δισκοπότηρα, άμφια κλπ".

Φαίνεται ότι πριν το 1800 η Παναγία "κουβούκλη" ήταν ήδη ενοριακός ναός.

Γράφει ο Ε. Καρπάθιος ότι το 1860 μνημονεύεται ως ενορία. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η Παναγία η Κουβουκλιανή απέκτησε λίγα ακίνητα από δωρεές και αφιερώματα πιστών.Στη δεκαετία 1889-1899 η Παναγία η Κουβουκλιανή φέρεται να έχει έσοδα από εξόφληση ομολόγων 14 ενοριτών και άλλων Ασφενδιανών. εισπράξεις από ομόλογα σημειώνονται και το 1900 και αργότερα.

Από τον κώδικα Λ' παίρνουμε την πληροφορία ότι το Νοέμβριο του 1902 αγοράστηκε και τοποθετήθηκε καμπάνα στο Ναό. Το 1900 ο Ναός της Κουβουκλιανής έχει μεταξύ των περιουσιακών του στοιχείων και καφενείο. Το 1902 ο Μητροπολίτης Ιωακείμ με επιστολή του προς τον καϊμακάμη Κω ζητεί να του χορηγηθεί άδεια για επισκευή του Ιερού Ναού Κουβουκλίου.

η βρύση έξω από την Εκκλησία

 Το 1917 ο Μητροπολίτης Αγαθάγγελος ζητεί κυβερνητική άδεια μέσω του Δημάρχου Κω για επισκευή, αλλά πρόκειται μάλλον για επέκταση. Πράγματι το επόμενο έτος προστέθηκε στο δυτικό τμήμα ο νάρθηκας, αλλά η επιγραφή"ΟΙΚΟΔΟΜΗΘΗ ΕΝ ΕΤΕΙ 1919" που κακώς τοποθετήθηκε πάνω από τη βορεινή θύρα του κυρίως ναού, προκαλεί απορίες και σύγχυση στους επισκέπτες Οι διαρρυθμίσεις που έγιναν στο εσωτερικό του κυρίως ναού και οι μεγεθύνσεις στα παράθυρα του θόλου αλλοίωσαν κάπως το ιερό μνημείο, διατηρήθηκε όμως η όψη του βυζαντινού ρυθμού.

Η Εκκλησία φέρεται να προσφέρει κατά καιρούς βοηθήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς και εθνικές ανάγκες. Αξιοσημείωτη είναι η συνεργασία και η αλληλοβοήθεια μεταξύ των ενοριών. Στα κατάστιχα του Ναού εμφανίζονται ακτά καιρούς έσοδα από ενοίκια καφενείου, χωραφιού και κηπουλιού.





  
Στην Παναγία Κουβουκλίου εφημέρευε από τις αρχές του 20ου αιώνα ο παπα Ιωακείμ Παπαγγελής. Μετά την παραίτησή του το 1935 λόγω ασθενείας και γήρατος έμεινε η εκκλησία κλειστή. Αντικαταστάτης δεν υπήρχε, αφού οι ιταλοί απαγόρευαν τις χειροτονίες ιερέων. Μεσολάβησαν οι ενορίτες και δόθηκε άδεια στον παπα Ιωάννη Καμπούρη , από την Κέφαλο, να ιερουργεί για έναν χρόνο. Το μισθό, 50 φράγκα, κατέβαλαν οι ενορίτες.

Στην Παναγία την Κουβουκλιανή υπάγονταν σπουδαία βυζαντινά και μεταβυζαντινά ξωκκλήσια για τη συντήρηση των οποίων έπρεπε να φροντίζει (π.χ το ναϋδριο της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στην Κορυφή του Δίκαιου, το παρεκκλήσι των Εισοδίων στην Κεφαλόβρυση, και την Παναγία την Κυπαρισσιώτισσα)

(φωτογραφίες: Sophia Karagianni, πηγή κειμένου για περισσότερες λεπτομέρειες "Το Ασφενδιού της Κω"-Μ.Κιαπόκα, σελίδα 114)

Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά:

PANAGIA KOUVOUKLIANI
(PARISH CHURCH OF ZIA)

In the early 19th century, the church of the Most Holy Theotokos of Spondes appears in the Codices of the Metropolis of Kos as the “Church of the Most Holy Theotokos of the Kouvoukli” or simply “the Kouvoukli.” In other words, the katholikon of the Monastery of Spondes had already begun to function as the parish church of the neighborhood that would later be named Zia. In the Codices it also appears as “Panagia Kouvoukliiou” and “Panagia Kouvouk­liani.”

Locals usually call it “To Kouvoukli,” and in earlier times the name referred to the entire neighborhood. According to E. Karpathios, the name “Kouvoukli” derived from an offikialios (church dignitary) in Asfendiou who had been honored with the title of Kouvouklis.” A Kouvouklis was the ecclesiastical officer who carried the bishop’s staff.

The names “Kouvouklion,” “Kouvoukli,” and “Kouvouk­liani” lead us to consider that the church’s epithet may derive from its dome. Kouvouklion (from the Latin cubiculum = chamber) can also mean a small dome supported by slender columns. Indeed, it is the only church in the area that features such a dome—the only surviving registered-domed church on the island of Kos.

In Codex B of the Metropolis of Kos (p. 65), the priest Kyr Antonios is mentioned in 1804 as steward (epitropos) of the church. Before him, the steward of the Kouvoukli church had been his father-in-law, “Papa Thodoris.” From 1804–1815 the steward was “Papa Kyr Ioannis.”

In the 1815 record, various assets of the Church of the Kouvoukli are listed: 205 grosia and an account ledger, a twelve-lamp bronze chandelier, three silver vigil lamps, two chalices, vestments, etc.

It appears that before 1800 Panagia “Kouvoukli” was already functioning as a parish church. According to E. Karpathios, it is mentioned as a parish in 1860. During the 19th century, Panagia Kouvouk­liani acquired several properties through donations and offerings from the faithful.

In the decade 1889–1899, the church is recorded as having income from the repayment of bonds by fourteen parishioners and other residents of Asfendiou. Similar income is noted in 1900 and later.

From Codex L we learn that in November 1902 a bell was purchased and installed in the church. In 1900 the Church of Kouvouk­liani also owned a coffeehouse as part of its property. In 1902 Metropolitan Ioakeim, in a letter to the kaimakam of Kos, requested permission for the repair of the Church of Kouvoukli.

The fountain outside the church

In 1917 Metropolitan Agathangelos sought government permission through the Mayor of Kos for repairs, though it seems these concerned an expansion rather than restoration. Indeed, in the following year a narthex was added to the western section. However, the inscription “BUILT IN THE YEAR 1919” — incorrectly placed above the northern door of the main church — causes confusion among visitors.

Interior alterations to the main church and the enlargement of the dome windows somewhat changed the monument, though its Byzantine appearance was maintained.

The church is recorded as having offered charitable support and aid for national causes at various times. Noteworthy is its cooperation and mutual assistance with nearby parishes. In the church ledgers appear occasional revenues from renting out a coffeehouse, a field, and a small garden.

From the early 20th century, Father Ioakeim Papangelis served in Panagia Kouvoukli. After his resignation in 1935 due to illness and old age, the church remained closed. There was no replacement priest, as the Italians forbade ordinations. Parishioners intervened and secured permission for Father Ioannis Kampouris from Kefalos to serve for one year. His salary—50 francs—was paid by the parishioners.

Under Panagia Kouvouk­liani belonged several important Byzantine and post-Byzantine chapels, for whose maintenance the parish was responsible (e.g., the chapel of the Transfiguration of the Savior on the summit of Mount Dikaios, the chapel of the Presentation of the Theotokos at Kefalovrysi, and Panagia Kyparissiotissa).