ΑΓΙΟΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗ, ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ, ΚΩΣ

ΑΓΙΟΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗ

Μέσα στην καρδιά της πόλης, στην οδό Ιπποκράτους, βρίσκεται το πιο καλά κρυμμένο εκκλησάκι της Κω. Ο Άγιος Κωνσταντίνος. (βρίσκεται ακριβώς πίσω από το Everest).

ΝΔ του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Αγοράς, όπου βρίσκεται η Βασιλική του Λιμένος ή της Χώρας, κείται ο ναός των Αγίων και Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης (21 Μαϊου). Πρώτη μνεία γι αυτόν το ναό γίνεται στον Κώδικα Α’, Αρχείου Δουλείας, Μητροπόλεως Κω το 1763 (όπου αναφέρεται ότι για να μαζεύεται ο μισθός του Ιεροκήρυκα, ο Άγιος Κωνσταντίνος, όπως και όλοι οι Ενοριακοί Ναοί, αποφασίστηκε να δίνει τρία γρόσια κατ’έτος, άγνωστο για πόσα χρόνια)

Στον Κώδικα Β’, το 1802, ο ναός τιτλοφορείται «Του Αγίου Ενδόξου Θεοστέπτου και Ισαποστόλου Κωνσταντίνου». Το 1816, όμως, η τιτλοφορία επεκτείνεται: «Των Αγίων Ενδόξων Θεοστέπτων και Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης».

Σύμφωνα με τον Ιταλό αρχαιολόγο, Morricone, το ναϊδριο του Αγίου Κωνσταντίνου είναι ακριβώς χτισμένο κοντά στο βόρειο άκρο της αγοράς της πόλης Κω, μέχρι τα μέσα του ΣΤ’ μ.Χ αιώνα. Η αγορά θεωρείται ότι καταστράφηκε κατά το σεισμό του 554 μ. Χ. 

Χρονολογείται το 15^ο αιώνα. Είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός με ημικυλινδρική αψίδα στ ανατολικά. Οι εσωτερικοί τοίχοι είναι κατά το πλείστον επιχρισμένοι με ασβεστοκονίαμα. Διακρίνονται σπαράγματα του εικονογραφικού διάκοσμου που χρονολογείται πιθανόν το 16^ο αιώνα.

Στον Κώδικα Β’ αναφέρεται επίσης ότι επί των ημερών του μαστρο-Αντώνη αγόρασε ο άγιος Κων/νος ένα σπίτι από την Παναγία Γοργοποιήν για 200 γρόσια κι είναι της εκκλησίας. Σε πράξη που υπογράφει ο Αρχιεπίσκοπος Γεράσιμος, επιβεβαιώνεται ότι Επίτροπος του Ναού ως τις 20 Μαρτίου του 1816 ήταν ο κυρ Ηλιαμής Παύλου, που διαδεέχτηκε το μαστρο-Αντώνη Τζιρλιμίδη? μετά το θάνατό του για 13 χρόνια. Τότε ανατέθηκε η επιτροπεία τα χέρια του διακο-Αντώνη Γεμενόγλου.Στις 5/12/1843, ενώπιον του Μητροπολίτη Παγκρατίου, Δημογέροντες και Πρόκριτοι πόλεως Κω έδωσαν ένα χάλασμα που ανήκε στον Άγιο Κων/νο στον Σταμάτη Κεκέν να το ανοικοδομήσει με δικά του έξοδα, με μια συμφωνία.: να ανήκει πάλι στην εκκλησία του Αγίου Κων/νου μετά το θάνατο της μητρός του και της τυφλής αδερφής του.

Ο ναός επέζησε της καταστροφής του μεγάλου σεισμού του 1933.

Πρόκειται για μετρίων διαστάσεων οικοδόμημα (εσωτερ. διάστ. 7,41 Χ 3,53 μ.και εξωτερ. διάστ. 8,70 Χ 5,20 μ.) το οποίο καλύπτεται με κτιστή καμάρα και φέρει εξωτερικά υδραυλικό κονίαμα (κουρασάνι). Η ανατολική αυτού πλευρά περατούται σε μίαν ημικυκλικήν αψίδα (χορδής 3.00 και βέλους 1.50 μ.). Στο δυτικό τμήμα της νότιας εσωτερικής πλευράς ανοίγεται μια είσοδος (πλάτους 0,95 μ.). Δεύτερη είδοδος ανοίγεται στο μέσον της δυτικής πλευράς του ναού (πλάτους 0,92 μ.), εκατέρωθεν της οποίας ανοίγεται ανά ένα παράθυρο (πλάτους 0,62 μ.). το δάπεδο του ναού καλύπτεται με τετραγώνου σχήματος φαιόχρωμες πλάκες (διαστ. 0,33 Χ 0,33 μ.).

Ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης χτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού, τα θεμέλια του οποίου διακρίνονται εξωτερικά. Η ανατολική πλευρά του παλαιότερου αυτού ναού επερατούτο προς Ανατολάς σε μιαν αψίδα, εσωτερικά ημικυκλική και εξωτερικά τρίπλευρη ή ημιεξαγωγική (μήκος πλευράς 2,50 μ. περίπου).

Κι ο παλαιότερος ναός είχε χτιστεί στη θέση άλλου, μεγάλων διαστάσεων, ο οποίος έφερε μία μεγάλη, ημικυκλική αψίδα προς Ανατολάς και νάρθηκα προς Δυσμάς. Πρόκειται πιθανότατα για παλαιοχριστιανική βασιλική, τα λείψανα των τοίχων της οποίας διατηρούνται κατά χώραν και σε χαμηλότερο επίπεδο, καθώς και ικανά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, σαφέστατα παλαιοχριστιανικών χρόνων. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται: διαχωριστικοί αμφικιονίσκοι παραθύρων, επιθήματα αμφικιονίσκων κ.ά.

Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται λείψανα από τοιχογραφίες, ήτοι:

Ι. Ιερό Βήμα

Στο χώρο του Ιερού Βήματος δε διακρίνεται κανένα λείψανο τοιχογραφιών. Εκείνες, που υπήρχαν αρχικά, εκαλύφθησαν αργότερα από επιχρίσματα.

ΙΙ. Κυρίως ναός

Νότιος τοίχος: Στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου εικονίζεται ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, ολόσωμος, όρθιος, μετωπικός. Με το δεξί χέρι φέρει ξίφος, ενώ με το αριστερό ποτήριον. Διατηρείται μόνο από την οσφύ και άνω, ενώ το κατώτερο τμήμα αυτού έχει καλυφθεί με επιχρίσματα. Η παράσταση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ φέρει χτυπήματα από οξύληκτο όργανο (σφυρί), για την καλύτερη πρόσφυση του κονιάματος. Η τοιχογραφία είχε καλυφθεί με μεταγενέστερα επιχρίσματα και αποκαλύφθηκε πρόσφατα, ύστερα από έρευνες της 4^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου.

Βόρειος τοίχος: Στη βόρεια εσωτερική πλευρά του κυρίως ναού διατηρούνται λίγα λείψανα από τοιχογραφίες, ήτοι (από Δ. προς Α.):

1. Μέγας Βασίλειος: Εικονίζεται από την οσφύ και πάνω, μετωπικός, με μακρύ πρόσωπο και πλούσιο, καστανό γένι. Φορεί πολυσταύριο φελόνιο και σταυροφόρο ωμοφόριο. Με το δεξί χέρι ευλογούσε, ενώ με το αριστερό κρατεί κώδικα Ευαγγελίου.
2.  Άγιος αδιάγνωστος. Διακρίνονται λείψανα από το κεφάλι του.
3. Θεοτόκος βρεφοκρατούσα: Εικονίζεται η Θεοτόκος αριστεροκρατούσα, στον τύπο της Οδηγήτριας. Το πρόσωπο της Θεοτόκου και του Χριστού περιβάλλεται από ανάγλυφα φωτοστέφανα, τα οποία φέρουν έκτυπο διάκοσμο.
4. Λείψανα από τέσσερεις αδιάγνωστες παραστάσεις. Πρόκειται για μετρίας ποιότητας τοιχογραφίες, πιθανώς του 16^ου αιώνα. 

Πληροφορίες: Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω)-"Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969, Ιστορία της Κω, Γ΄τόμος, Κωακά,τόμος Γ’-Δρ. Ιωάννου Βολανάκη-Χριστιανικά μνημεία της Νήσου Κω (ΙΙ Τοιχογραφημένοι Ναοί Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής εποχής)

 

φωτογραφίες: Sophia Karagianni