Ο ΑΓΙΟΣ ΦΑΝΟΥΡΙΟΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΚΩ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΦΑΝΟΥΡΟΠΙΤΑΣ

Ο ΑΓΙΟΣ ΦΑΝΟΥΡΙΟΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΚΩ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΦΑΝΟΥΡΟΠΙΤΑΣ

Ο Άγιος Φανούριος είναι Ιδρυματικός ναός. Βρίσκεται στον αύλειο χώρο των Δικαστικών Φυλακών Κω. Καθ'όλη τη διάρκεια της χρονιάς απαγορεύεται η πρόσβαση και η φωτογράφιση της εκκλησίας. Την παραμονή, όμως, και ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φανουρίου στις 26 και 27 Αυγούστου, ανοίγουν οι πόρτες των φυλακών και χιλιάδες πιστοί συρρέουν στον εσπερινό και τη λειτουργία.

Παραμονή του Αγίου Φανουρίου πλήθος κόσμου παρακολούθησε τον εσπερινό στο εκκλησάκι των φυλακών της Κω χωροστατούντος του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτου Ελβετίας κ.κ. Ιερεμία

Πότε ακριβώς χτίστηκε το εκκλησάκι δε γνωρίζω, σίγουρα όμως λίγο μετά τις φυλακές, που άρχισαν να χτίζονται το 1937 επί Ιταλοκρατίας. Ούτε γνωρίζω γιατί επιλέχθηκε ο Άγιος Φανούριος για τις φυλακές και τους κρατούμενους. Ίσως, προφανώς, για να τους "φανερώσει" την ελευθερία τους.

Από τους πιο "δημοφιλείς"  Άγιους, όλοι λίγο-πολύ, έχουμε παρακαλέσει να μας φανερώσει κάτι. Ο Άγιος "των χαμένων πραγμάτων", όπως τον αναφέρουν στο εξωτερικό, είναι ο πρώτος που επικαλούμαστε όταν δεν μπορούμε να βρούμε κάτι, όταν έχουμε χάσει κάτι, υλικό ή και πνευματικό.
"Άγιε μου Φανούρη, φανέρωσέ το μου". Από μικρό παιδί, θυμάμαι τη μαμά μου να με προτρέπει να "τάξω" μια φανουρόπιτα στον Άγιο προκειμένου να βρω αυτό που είχα χάσει.

εκατοντάδες φανουρόπιτες περιμένουν να λειτουργηθούν

Δεν ξέρω αν ήταν η πίστη καθεαυτή που με μάγευε σ αυτήν την ιστορία ή η ίδια η διαδικασία, η "ιεροτελεστία" του να φτιάξω μια φανουρόπιτα με τόσες μικρές λεπτομέρειες που πρέπει να γίνονται σωστά για να πιάσει το τάμα. Αρκετές φορές έχω φτιάξει φανουρόπιτα μέσα στη χρονιά, μετά από την εύρεση κάποιου αντικειμένου που απεγνωσμένα έψαχνα. Τα τελευταία χρόνια, σχεδόν πάντα, φτιάχνω φανουρόπιτα την παραμονή της γιορτής του Άγιου, 26 Αυγούστου και την πηγαίνω να "λειτουργηθεί" μαζί με εκατοντάδες άλλους στο παρεκκλήσι του Αγίου Φανουρίου στις Φυλακές.

Οι λεπτομέρειες που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι στη φανουρόπιτα βάζουμε πάντα 9 υλικά (όποια κι αν είναι αυτά, πρέπει συνολικά να είναι 9). Η φανουρόπιτα είναι πάντα νηστήσιμη. Θέλει πάντα χέρι, ποτέ μίξερ, κι όση ώρα ανακατεύεις τα υλικά σκέφτεσαι και προσεύχεσαι γι' αυτό που ο Άγιος θέλεις να σου φανερώσει. Εγώ φέτος έριξα μέσα και λίγο αγιασμό (ίσως γι'αυτό πέτυχε τόσο πολύ-πρώτη φορά, δεν εξηγείται αλλιώς!). Μόλις την κόψουμε, πρέπει να μοιραστεί σε 7 σπίτια. Καθένας που παίρνει το πιάτο με τη φανουρόπιτα, πρέπει να λέει: "Θεός σχωρές τη μάνα του Άη Φανούρη". Ως γνωστόν, η μάνα του Άη Φανούρη ήταν αμαρτωλή και όλη αυτή η προσπάθεια με τη φανουρόπιτα αποσκοπεί στο να συγχωρεθεί η μνήμη της.
Και του χρόνου!

Κείμενο, φωτογραφίες: Sophia Karagianni

ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΩ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-ΕΙΔΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΚΩ

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη στεγάζεται στο Κτιριακό Συγκρότημα "Ορφέας" στην πλατεία Ελευθερίας.Το κτιριακό συγκρότημα χτίστηκε το 1934 και κατείχε περίοπτη και συμβολική θέση στην πόλη. Χωροθετήθηκε στο νέο κέντρο εκείνης της εποχής, το οποίο σχεδιάστηκε στη βάση ενός κλασικού πολεοδομικού μοντέλου, που καθορίζεται επιγραμματικά από το σχήμα: "Κυβερνείο-Αγορά-Πλατεία", όπου τη θέση του Κυβερνείου κατέλαβε το κτίριο "Σπίτι του Φασισμού" (Casa del Fascio)-επιβεβλημένο από το καθεστώς της κτήσης.

 ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ
Μελετήθηκε στη Ρόδο-έδρα της κτήσης-το Δεκέμβριο του 1933, από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Armando Bernabiti. Κατασκευάστηκε από τις αρχές του 1934 ως τον Απρίλιο του 1935, στην κυβερνητική θητεία του Mario Lago, όμως εγκαινιάστηκε στις 24 Οκτωβρίου 1936 από τον τετράρχη του φασισμού Cesare Maria de Vecchi, διάδοχο του M. Lago στα ιταλικά νησιά του Αιγαίου.

68 χρόνια μετά επιλέχθηκε το κτίριο αυτό για να στεγάσει τη λέσχη των γραμμάτων και του πνεύματος, εκεί που κάποτε στεγαζόταν η λέσχη του φασισμού. Τον Οκτώβριο του 2003 εγκαινιάστηκε η Δημοτική Βιβλιοθήκη Κω, υπό τη δημαρχία Μ. Φάκκου, σ'αυτό το κτίριο με το δικό του ιστορικό συμβολισμό, έκτασης 392 τ.μ. Το 2006 η Βιβλιοθήκη αριθμούσε 7.500 τίτλους βιβλίων τα οποία αποκτήθηκαν με αγορές αλλά και με δωρεές συμπολιτών (π.χ. αρχείο Καραναστάση, Κάσδαγλη) και πνευματικών ιδρυμάτων.

το κτίριο όπως εφάπτεται με το κινηματοθέατρο "Ορφέας"

Λεπτομέρειες από το κτίριο

Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη φιλοξενείται επίσης, το αρχειακό υλικό των Υπηρεσιών του Δήμου και το Ειδικό Ιστορικό Αρχείο με το Ιταλικό αρχείο που αποτελείται από τα αρχιτεκτονικά σχέδια της περιόδου της Ιταλοκρατίας και άλλα ντοκουμέντα.

Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει δοθεί στο Κωακό και Δωδεκανησιακό αρχείο (δύσκολο να μη βρείτε κάποιο τίτλο), όπως και στην παιδική λογοτεχνία.

Η διαρκής ενημέρωση σε βιβλία συμπληρώνεται με τη δωρεά εφημερίδων, τυπογραφικών αντικειμένων, λαογραφικών τεκμηρίων, επίπλων και εικαστικών έργων όπως και με την απόκτηση φωτογραφικού υλικού σχετικού με την Κω. Η βιβλιοθήκη διαθέτει αίθουσα σπάνιων εκδόσεων-συλλογών και δωρεών. Στην αίθουσα αυτή εκτίθεται μεταξύ άλλων σε προθήκη, εξάρτημα μηχανήματος (πρέσα βιβλιοδεσίας) του πρώτου τυπογραφείου της πόλης, ιδιοκτησίας Νικολάου Νικολαϊδη, το οποίο αποτελεί δωρεά του Κων/νου Κογιόπουλου.

Στην αίθουσα αυτή θα βρείτε επίσης, ψηφιδωτό, Ιπποκρατική έκδοση του 1538, κι ένα πορτρέτο του Ελ. Βενιζέλου.

Εκτός από το Αναγνωστήριο υπάρχει και αίθουσα ηλεκτρονικών υπολογιστών  για δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο.

Τεράστιο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο εκθέματα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης: 
Μία αστική φορεσιά της Κω του 19ου αιώνα-Δωρεά της Λούλας Σπύρου-Σαμαρά

Αλλά το σημαντικότερο έκθεμα είναι το Λάβαρο του Κρυφού Σχολειού που ετοίμαζε για τη μέρα της Απελευθέρωσης η δασκάλα Τασία Σεβαστού-Τσάμπαλη με τις μαθήτριές της επί επτά μήνες στο σπίτι της στο Κακό Πρινάρι κάτω από το φόβο των Γερμανών.

Η βιβλιοθήκη επίσης, παρ'όλο που βρίσκεται στον πρώτο όροφο διαθέτει πρόσβαση για Α.Μ.Ε.Α και λειτουργεί καθημερινά εκτός Κυριακής. (τις καθημερινές 9-2 το πρωί και 5-9 τ' απόγευμα, ενώ το Σάββατο 9-2 το πρωί).

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη δρα ως πολυλειτουργικό κέντρο με στόχο την υποκίνηση του ενδιαφέροντος και της αγάπης του κοινού προς τα βιβλία και γενικότερα τη βελτίωση της τοπικής πνευματικής κίνησης και ζωής. Οι δράσεις της Βιβλιοθήκης για πολλά χρόνια λειτουργούσαν υποστηρικτικά προς τα Σχολεία με τη διοργάνωση πολλών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Στο χώρο της Βιβλιοθήκης έλαβαν χώρα δεκάδες εκδηλώσεις, κινητές εκθέσεις-αφιερώματα σε Λογοτέχνες, εκδοτικές δραστηριότητες, βιβλιοπαρουσιάσεις, αφηγήσεις παραμυθιών, ημερίδες, μουσικά και θεατρικά δρώμενα κλπ.

αφηγήσεις παραμυθιών με τις Χαρίκλεια Βαμβακίδου κ Ελένη Διακοπαναγιώτη-χειμερινά Ιπποκράτεια 2008-09

κατασκευή γαντόκουκλας με την Εύα Νικηφόρου

Η βιβλιοθήκη έμεινε για αρκετά χρόνια κλειστή. Από το Μάρτιο επαναλειτουργεί, ελπίζω μόνιμα αυτή τη φορά, με νέο ολοκληρωμένο πλαίσιο σύγχρονης λειτουργίας. (Λεπτομέρειες εδώ:). Θα πρέπει, από δω και στο εξής, να αποτελέσει μόνιμα ένα ζωντανό κύτταρο πνεύματος και πολιτισμού για ολόκληρο το νησί γιατί όπως και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες είπε κάποτε "Οι βιβλιοθήκες είναι η μνήμη της ανθρωπότητας"

το κτίριο της "Αίγλης" και της Βιβλιοθήκης την περίοδο των Χριστουγέννων με το παγοδρόμιο

THE HIPPOCRATIC MUNICIPAL LIBRARY
An English summary 
The Hippocratic Municipal Library opened its doors to the public in 2002. It is situated in Eleftherias Square on the first floor of the Orpheas cinema. Almost 7.500 book titles are available in the library most of which have been donated by publishers and individuals.
Here one can find special historic and folklore records.The books are classified into various categories depending on their subject, the majority of which deal with literature, medicine and history. Most of of the books can be borrowed, free of charge, by memebers of the library. In order to become one you simply have to fill in an application form and once you have become a member you are given the opportunity to borrow three books at a time. Additionally, there is a Youth Information centre which is fully equipped with P.Cs and access to the internet. Most of the members are young people, some of whom come from long distance villages. On the second floor rare Italian architectural designs and other documents are hosted. What captures the visitor's attention is the banner of the so called Secret school era. During the German occupation, formal education was forbidden to Greek students.
However, on Kos,  some courageous and enlightened teacher, Tsabali Anastasia, risked her life by secretly delivering lessons to children hidden in her house under candlelight. This banner was found years later in a plastic bag and was restored.
Another eye catching item on display dating back to the previous century is a German printing press generously donated by a well known Koan psychiatrist, Konstantinos Kogiopoulos.

 Πηγές: Ιπποκράτειος Δημοτική Βιβλιοθήκη-Ειδικό Ιστορικό Αρχείο Κω- Περιοδική Ενημερωτική Έκδοση-Τεύχος 1ο-Δεκέμβριος 2006, Έφη Αναγνωστίδου-Αρχιτέκτων Μηχανικός
Έρευνα, κείμενο, Μετάφραση: Σοφία Καραγιάννη
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni

ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΦΩΤΗ, ΑΝΤΙΜΑΧΕΙΑ

ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΦΩΤΗ, ΑΝΤΙΜΑΧΕΙΑ

Η πρώτη μας επαφή με την πηγή ήταν οπτική, ψηλά από το Κάστρο της Αντιμάχειας. Διακρίναμε μία κατασκευή που έμοιαζε με δεξαμενή νερού, όταν ρωτήσαμε, μας είπαν ότι πρόκειται για την πηγή του Φώτη αλλά κανείς δεν μπορούσε να μας διαφωτίσει ως προς το πώς να πάμε.

η πηγή με τηλεφακό από το Κάστρο της Αντιμάχειας

Αυτό συνέβη το Νοέμβριο του 2012. Ένα χρόνο μετά πέντε "γενναίοι" αποφασίσαμε χωρίς να γνωρίζουμε αν υπήρχε πρόσβαση και ποια ήταν, να αναζητήσουμε την πηγή του Φώτη. Όλα τα χωράφια στην περιοχή είναι περιφραγμένα και γνωρίζαμε ότι μάλλον η πηγή βρισκόταν μέσα στη χαράδρα. Μετά από πολύωρη περιπλάνηση στα τυφλά, εντοπίσαμε το αντικείμενο του ενδιαφέροντός μας, χωμένο μέσα σε άγρια βάτα, και πυκνή βλάστηση.

Μόλις πλησιάσαμε περήφανα γιατί είχαμε πια ανακαλύψει την πηγή του Φώτη, αναρωτηθήκαμε αν άξιζε αυτή την ταλαιπωρία γιατί το ορθογώνιο κτίσμα που συναντήσαμε δεν είχε κάτι το εντυπωσιακό, ούτε έμοιαζε ιδιαίτερα με πηγή. Κατεβαίνοντας όμως στη μπροστινή πλευρά αποζημιωθήκαμε με το παραπάνω.

το κεντρικό κτίσμα της πηγής

Σύμφωνα με το Γ. Μαστορόπουλο και το "Αντιμάχεια Κώα" (2002) στην αναφορά του για τις πηγές, σημειώνει: "Τα πιο ενδιαφέροντα κτίσματα βρίσκονται στην πηγή του Φώτη η οποία είχε άμεση σχέση με το υπερκείμενο ιπποτικό κάστρο της Αντιμάχειας. Η πηγή που, ως μαρτυρείται, συνδέεται μέσω ιδιότυπου υπόγειου αγωγού με το εσωτερικό του κάστρου, σχηματίζει εξωτερικά αγωγό, ο οποίος καταλήγει σε καλοκτισμένη καμαροσκεπή κιστέρνα εσωτερικών διαστάσεων, περ. 3.50Χ4μ. και ύψος 3.50 μ.

περιμετρικά της κιστέρνας υπήρχε αυλάκι-αγωγός που μετέφερε το νερό

Η άντληση του νερού γινόταν από ένα μεγάλο παραθυροειδές άνοιγμα. Το κτίσμα ανηκει στην εποχή της Ιπποτοκρατίας. Στα επιχρίσματα των εσωτερικών επιφανειών διακρίνονται χαράγματα παλαιών πλοίων αδιευκρίνιστης εποχής.

Σε απόσταση δύο περίπου μέτρων βρίσκεται μια μικρότερων διαστάσεων αλλά κομψότερης όψης καμαροσκεπής δεξαμενή-βρύση με δύο κρουνούς.

Εδώ έχουμε χαρακτηριστικά στοιχεία της μουσουλμανικής μάλλον τέχνης, όπως είναι το οξυκόρυφο σχήμα της καμάρας κυρίως όμως η η μορφή  δύο αβαθών πώρινων τοξωτών αψιδωμάτων στα οποία εγγράφονται οι επίσης χαρακτηριστικοί κρουνοί του ύδατος.
Το νερό ερχόταν εδώ από τη μεγάλη κιστέρνα μέσω ενός στενότερου αγωγού. Ένα ορθογώνιο διάχωρο στο κέντρο προδίδει την ύπαρξη εκπεσούσης ενεπίγραφης πλάκας.

το τοξωτό αψίδωμα

Επειδή εξαιτίας της πυκνής βλάστησης ήταν αδύνατο να φωτογραφήσω τα αψιδώματα από απόσταση, παραθέτω το σκίτσο του Γ. Μαστορόπουλου που δείχνει την κύρια όψη της θολωτής δεξαμενής στη ρεματιά πλησίον του Κάστρου. Αναφέρει επίσης ότι το τρεχούμενο νερό κοντινής πηγής πιστεύεται ότι δηλητηριάστηκε από τους αμυνόμενους (μέσω υφιστάμενης κρυφής γαλαρίας) κατά τη διάρκεια ισχυρής τουρκικής πολιορκίας το έτος 1457.

Μερικά μέτρα από την πηγή του Φώτη υπάρχει ένα ακόμη κτίσμα το οποίο μοιάζει με κρυφή γαλαρία κι ίσως είναι αυτή που αναφέρει ο Μαστορόπουλος.

η κατασκευή σχτίζεται σίγουρα με την πηγή του Φώτη, μοιάζει με κρυφή σήραγγα κι έχει μεγάλο βάθος

κόκκινο νερό

αδιάβατη σχεδον όλη η περιοχή

Πηγή: Αντιμάχεια Κώα, 2002, Γ. Μαστορόπουλος
Κείμενο, Φωτογραφίες: Sophia Karagianni