Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΑΧΤΕΝΙΑ

Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΑΧΤΕΝΙΑ

Η πηγή του Αχτενιά ή του Αχτενιά η βρύση, βρίσκεται στην οροσειρά του όρους Δίκαιος, σε υψόμετρο 340 μέτρων μεταξύ των πηγών Κοκκινόνερο και Βουρίνα με εντυπωσιακή θέα προς το Βορρά.

Στη θέση της πηγής διατηρείται σε καλή κατάσταση λιθόκτιστο θολωτό κτίσμα, το οποίο στεγάζεται με λιθοδομή σε σχήμα κώλουρου κώνου εξωτερικώς, επιστρωμένου επί των ημερών μας με τσιμέντο.

Το νερό της συγκεντρώνεται σε παρακείμενη τσιμεντένια δεξαμενή υπερχειλισμένη μονίμως.

Πάνω από την είσοδο του θολωτού κτίσματος είναι τοποθετημένος ένας σύγχρονος σταυρός από γαλβανιζέ σωλήνα, ο οποίος του προσδίδει θρησκευτικό χαρακτήρα, χωρίς όμως να είναι επιβεβαιωμένη η αντίστοιχη χρήση.

Ο Ιάκωβος Ζαρράφτης γράφει για την πηγή του Αχτενιά:... των Ξετρέχων δε Δ. μετά τινα κοιλάδα εύφορον καταπίπτουσιν δια βράχων, κρυπτόντων σπήλαια και χαράδρας εις τινα κατωφέρειαν κατερχομένην έως ποταμίου, επονομαζόμενου Σούλου, άνωθεν αυτής παροχθίως ανοίγεται μικροτάτη κοιλάς φέρουσα ίχνη αρχαιοτήτων.

Όλοι δ'οι πέριξ βράχοι είν'από σομακί, κι εκείθεν φαίνεται ότι διωχετεύετο το του Ακτενιά ύδωρ. Τούτων άνωθεν ολίγον υπάρχει πηγή αφθόνως εκρέουσα ύδωρ, όπερ ίσως θα υποπροέρχεται από την υπεράνωθεν μεγάλην πηγήν Βουρίναν, ης φυσικώ τω λόγω μέρος τ'αρχαίου αφθονοτάτου ύδατος θα ήνε βεβυθισμένον προς Δ. δε ταύτης βρύσις ετέρα αρχαία, ης άνωθεν υπέρκειται λόφος υψηλός, έχων περίκνημνον πως κορυφήν, ου δυτικονοτίως τόπος ο λεγόμενος Ακτενιάς, όπου αρχαία πηγή, φέρουσα τ'όνομα Ακτενιά, ης το ύδωρ εισπίπτει εις το ποτάμιον τ' Ακτενιά...."

Στο θολωτό κτίσμα εισέρχεται κανείς από μια σήραγγα μήκους 2.50 μ., πλάτους 0.65 μ. και ύψους 1.80 μ. το οποίο μειώνεται σε 1.45 μ. στην είσοδο του θαλάμου λόγω του προχειροφτιαγμένου τσιμεντένιου δαπέδου, κατασκευασμένου με αυθαίρετο τρόπο επί των ημερών μας.

Η σήραγγα στεγάζεται με οριζόντιες μονολιθικές πλάκες, επικαλυμμένες εξωτερικά με τσιμέντο. Ο ωοειδούς σχήματος θάλαμος του κτίσματος χαρακτηρίζεται από ελλειψοειδή ασύμμετρη κάτοψη με μεγάλη διάμετρο 4.40 μ. και μικρή 2.20 μ. και το τσιμεντοστρωμένο δάπεδό του βρίσκεται 0.35 μ. ψηλότερα από το δάπεδο της σήραγγας.

Στο νοτιοανατολικό άκρο του θαλάμου βρίσκεται μικρή εσοχή επιχρισμένη με τσιμεντοκονίαμα, απ'όπου προφανώς κατά το παρελθόν ανάβλυζε το νερό ενώ το δάπεδο έχει τσιμεντοστρωθεί. Στο θάλαμο, δεξιά της εισόδου, και προς τη δύση, σε ύψος 2.50 μ. υπάρχει άνοιγμα τραπεζοειδούς διατομής, πλάτους από 0.22 μ. έως 0.30 μ. και ύψους 0.40 μ. Εξωτερικώς το άνοιγμα βρίσκεται στην ίδια επιφάνεια με το επικλινές έδαφος.

Πάνω από την εσοχή της πηγής είναι εμφανείς 4 μονολιθικές πλάκες τοποθετημένες εκφορικώς, οι οποίες συγκλίνουν με τους περιμετρικούς λιθόκτιστους τοίχους σε μία οριζοντίως τοποθετημένη λιθόπλακα. Η πλάκα βρίσκεται σε έκκεντρο σημείο της οροφής, λίγο ψηλότερα από το παράθυρο.

Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η πλάκα ολοκλήρωνε τη στέγαση του κτίσματος ή ότι στη θέση της κατά το παρελθόν υπήρχε άνοιγμα που λειτουργούσε ως στόμιο πηγαδιού στην περίπτωση που έκλεινε η σήραγγα για λόγους προστασίας της πηγής. Οι τοίχοι του θαλάμου, πάχους περίπου 1.20 μ. έως το ύψος 1.40 μ. είναι ασβεστωμένοι, ενώ η σήραγγα φέρει επάλληλες στρώσεις ασβέστη στα πλαϊνά της τοιχώματα. Η πρώτη εντύπωση είναι ότι πρόκειται για κάποιο κουρασάνι για στεγανοποίηση της λιθοδομής ή για στρώματα αλάτων νερού. σε ορισμένες επιφάνειες του θαλάμου, στα ψηλότερα σημεία, έχει γίνει χρήση κονιάματος ενισχυμένου με κομμάτια κεραμικών.

δυστυχώς υπάρχουν αρκετά κουφάρια ζώων μέσα στο θάλαμο

Η πηγή καταγράφηκε το 1928 από τους Ιταλούς ανάμεσα σε 25 άλλες πηγές ως σημαντικός υδατικός πόρος της Κω με το όνομα Actenia.
Δυτικότερα υπάρχει κρήνη απ'όπου το νερό ρέει ελεύθερα σε γούρνα-ποτίστρα ζώων.

Στα τοπωνύμια του Ζάρακα αναφέρεται ότι η βρύση του Αχτενιά βρίσκεται στην ομώνυμη πεδινή τοποθεσία, βορείως του Κρύο Νερό, με τρεχούμενο νερό.

η μοναδική φορά που ήταν στεγνή η βρύση

Λίγα μέτρα πιο κάτω υπάρχει κι άλλη βρύση με το νερό της πηγής του Αχτενιά, μια πολύ όμορφη τοξωτή κατασκευή που καταλήγει σε γούρνα-ποτίστρα για τα ζώα.

Πηγή:Έργα Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων στην Κω-Ιουλίας Παπαευτυχίου (Κωακά, Τόμος Θ', σελίδες 247-250)
φωτογραφίες:Sophia Karagianni