ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΛΕΗΜΟΝΗΤΡΙΑ, ΚΑΣΤΡΟ ΑΝΤΙΜΑΧΕΙΑΣ

ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΛΕΗΜΟΝΗΤΡΙΑ, ΚΑΣΤΡΟ ΑΝΤΙΜΑΧΕΙΑΣ

Μέσα στο Κάστρο της Αντιμάχειας υπάρχουν τρεις ναοί, η Αγία Παρασκευή, ο Άγιος Νικόλαος και η Παναγία Ελεημονήτρια.  Υπάρχουν,επίσης, δύο ακόμη ανώνυμοι ναοί σε ερειπιώδη κατάσταση, ο ένας 60 μ. νότια της Αγίας Παρασκευής.

Μετά την Αγία Παρασκευή, ο δεύτερος ενοριακός ναός του Κάστρου της Αντιμάχειας, όπως πιστεύεται, τοποθετήθηκε στο ΝΔ τομέα του Κάστρου και σήμερα βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο ερείπωσης. Πρόκειται για τυπικό μονόχωρο καμαροσκεπές κτίσμα με εξέχουσα αψίδα η οποία εξωτερικά είναι τρίπλευρη. 

Το συνολικό πλάτος του ναού είναι 6.50 μ., ενώ το μήκος του υπερβαίνει τα 14.50 μ. Ο άξονας του μνημείου και η αψίδα έχουν κατεύθυνση προς ΝΑ. Η καμάρα έχει καταπέσει, ενώ οι δύο στενές πλευρές είναι διαλυμένες. Φαίνεται ότι στη βόρεια στενή πλευρά θα υπήρχε η κύρια είσοδος, ενώ μια δευτερεύουσα πορτούλα υφίσταται στην αρχή του αριστερού μακρού τοίχου. 

Όπως παρατηρείται και σε σωζόμενες εκκλησίες της εποχής στην οχυρωμένη πόλη της Κω, ο ναός αυτός ήταν αρκετά σκοτεινός αφού δε φαίνεται να υπήρχαν πλευρικά παράθυρα. Για το χτίσιμο των τοίχων- πάχους ενός μέτρου-έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλοι και μέτριοι επιτόπιοι μαλακοί ακανόνιστοι ασβεστοψαμμιτόλιθοι με ενδιάμεσα μικρά πετραδάκια αντί βησάλων. Η απουσία, όμως, σε πολλά σημεία μπατικών λίθων συνετέλεσε τελικά στην καταστροφή του μνημείου αφού μάλιστα παρατηρείται φειδωλή χρήση ασβεστοκονιάματος.

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ναός ήταν εσωτερικά σοβατισμένος. Στους πλευρικούς εσωτερικούς τοίχους υπάρχουν άφραχτες δοκαροφωλιές ("σκαλότρυπες") για το καλούπωμα της καμάρας, μετά τη γένεση της οποίας αρχίζει η τοποθέτηση λίγο-πολύ συμμετρικών πωρόλιθων (σώζεται μόνο η πρώτη ζώνη). Στις εξωτερικές άκρες της καμάρας-τουλάχιστον στην πλευρά της πρόσοψης-διαμορφωνόταν αετωματωειδής απόληξη, όπως και στις άλλες εκκλησίες του Κάστρου.

Χωρίς να έχει πλήρως εξακριβωθεί, πιθανότατα ταυτίζεται με την εκκλησία της Ελεημονήτριας που σύμφωνα με τις πηγές υπήρχε μέσα στο Κάστρο. Όπως αναφέρει ο Καρπάθιου και σύμφωνα με μαρτυρία του Κώδικα Β' του Αρχείου Δουλείας της Ι. Μητρόπολης Κω, επίτροπος της Ελεημονήτριας ήταν ο παπα-Θωμάς ο οποίος απεβίωσε πριν το 1804. Άσκησε την επιτροπεία για κάποιο διάστημα και μετά αντικαταστάθηκε από τον "διάκο Χαρτοφύλη, Λογοθέτη υιού), τον οποίο μετά αντικατέστησε ο Χατζής Σεβαστός.

Κατά τη διετία 1813-15 και για πολλοστή φορά, επίτροπος ήταν ο "τιμιότατος Ζαχαρίας παπα-Θωμά υιός" ο οποίος απέδωσε λογαριασμό "ενώπιον των παρευρεθέντων ιερών και τιμιωτάτων Προεστών Αντιμαχείας". Από την ίδια Αρχιεπισκοπική Πράξη πληροφορούμαστε ότι εκείνα τα χρόνια, ο Επίτροπος της Παναγίας Ελεημονήτριας ασκούσε και την επιτροπεία του ναού των Αγίων Αναργύρων της Παλαιάς Καρδάμαινας, που ήταν τότε ενταγμένη στο "Κοινόν" Αντιμαχείας.

Στους απογόνους του παπα-Θωμά βρίσκεται σήμερα κατά συνεχή αναγραφόμενη διαδοχή σημαντικός κώδικας του τέλους του 16ου αι. προερχόμενος πιθανότατα από αυτήν την εκκλησία.

ο αείμνηστος Αλέκος Κασιώτης (αριστερά) κι ο Μάνος Μαστρογιώργης στην Παναγία Ελεημονήτρια

Πηγή: Αντιμάχεια Κώα, 2002, Γ. Μαστορόπουλος (σ. 136-137)

"Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969-Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω) (Τόμος Α'-βιβλίο Β'- σ.113-114)

Φωτογραφίες: Sophia Karagianni