Η ΑΝΘΙΣΜΕΝΗ ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ

Η ΑΝΘΙΣΜΕΝΗ ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ

Η Αμυγδαλιά είναι είδος φυτών της οικογένειας τών Ροδιδών που πολλές φορές εντάσσεται στο γένος Προύμνη. Το κοινότερο είδος είναι η Προύμνη η γλυκεία (Prunus dulcis) και η prunus amygdalus.  

Η μη εξημερωμένη Αμυγδαλιά εμφανίζεται σε ανασκαφές στην Ελλάδα από το 8.000 π.Χ. Ώς το 3.000 π.Χ. γίνεται η εξημέρωση της.
Από την Ελλάδα διαδόθηκε στην Ιταλία κατά τον 2ο π.Χ. αιώνα. Η Λατινική ονομασία του αμύγδαλου ήταν nux Graecum (=ελληνικό καρύδι). 

Στην Κω, ιδιαίτερα δημοφιλή, κυρίως σε παλαιότερες γενιές ήταν τα τσάγαλα, ή τσάλα. Για όσους δεν γνωρίζουν τι είναι τα τσάγαλα, είναι οι νεαροί καρποί της αμυγδαλιάς,  τα τρυφερά χλωρά αμύγδαλα πριν ακόμη δημιουργηθεί το σκληρό περίβλημά τους, με το χνουδάκι τους. Οι καρποί είναι φαγώσιμοι έτσι όπως τους μαζεύεις από το δέντρο-μεγάλη λιχουδιά για τους ανθρώπους της ηλικίας των γονιών μου, αλλά όχι μόνο-γίνονται επίσης, γλυκό του κουταλιού, τουρσί και γενικότερα καταλαμβάνουν περίοπτη θέση σε αλμυρά και γλυκά πιάτα.

Τα άνθη της αμυγδαλιάς είναι λευκά ή ροζ. Τα μπουμπούκια της αμυγδαλιάς μάλιστα σκάνε πολύ νωρίτερα απ' ό,τι αυτά των υπολοίπων δέντρων. Και κάπως έτσι τα άνθη της αμυγδαλιάς εκτός από το να δίνουν τη δική τους πινελιά στους πίνακες της φύσης στέλνουν κάθε χρόνο και το δικό τους προμήνυμα για την άνοιξη. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που συμβολίζουν την ελπίδα. Ακόμη και σε χειμώνες-σαν το φετινό-που μοιάζει να κράτησε περισσότερο λόγω των συνθηκών, η αμυγδαλιά πάντα θα δίνει την ελπίδα ότι ήρθε η άνοιξη και πάντα η άνοιξη θα έρχεται να δώσει χρώμα στη ζωή μας.

Τα εντυπωσιακά άνθη της αμυγδαλιάς βέβαια, κουβαλούν και τους δικούς τους μύθους.

•     Μύθος 1, η Φυλλίς και η αγάπη που νικά το θάνατο

 

Ήταν κάποτε στη Θράκη, μια πανέμορφη πριγκίπισσα, η Φυλλίς, η οποία ερωτεύτηκε το γιο του Θησέα, τον Δημοφώντα. Οι δύο νέοι γνωρίστηκαν όταν το καράβι του νεαρού Αθηναίου Δημοφώντα επέστρεφε από την Τροία.

Παντρεύτηκαν αλλά μετά από λίγο καιρό ο νεαρός Αθηναίος νοστάλγησε την πατρίδα του και η ερωτευμένη πριγκίπισσα μη αντέχοντας να τον βλέπει στεναχωρημένο, τον άφησε να γυρίσει πίσω και αν την αγαπούσε πραγματικά θα ξαναγύριζε και τότε θα ήταν πραγματικά και ειλικρινά δικός της.

Έτσι κι έγινε, και η ερωτευμένη Φυλλίς έμεινε μόνη να περιμένει τον εκλεκτό της για χρόνια ώσπου μαράζωσε και πέθανε από τη θλίψη της. Όμως οι θεοί που ήξεραν την ιστορία της την μεταμόρφωσαν σε δέντρο για να μπορεί να περιμένει για περισσότερα χρόνια τον αγαπημένο της.Έτσι η ερωτευμένη γυναίκα δεν πέθανε αλλά έγινε το δέντρο, που έμελλε να γίνει σύμβολο της ελπίδας : η Αμυγδαλιά. 

Έλεγαν λοιπόν ότι μετά από χρόνια και όταν ο Δημοφώντας επέστρεψε στη Θράκη, βρήκε την αγαπημένη του και πιστή γυναίκα, όχι περιστοιχισμένη από μνηστήρες, αλλά ένα ξερό δέντρο δίχως φύλλα στη μέση του παγωμένου τοπίου. Απελπισμένος και γεμάτος τύψεις αγκάλιασε τον κορμό της και τότε εκείνη πλημμύρισε ανθούς στη μέση του χειμώνα νικώντας το θάνατο.
Μια άλλη εκδοχή του μύθου για την αμυγδαλιά αναφέρει ότι η Φυλλίς έμεινε πίσω περιμένοντάς τον, στον τόπο της τελετής του γάμου της. Τα χρόνια περνούσαν και ο Δημοφώντας δεν επέστρεφε. Απελπισμένη η βασιλοπούλα που τον έχασε για πάντα πήγε και κρεμάστηκε σ' ένα δέντρο. Το δέντρο κράτησε την ψυχή της κι από τότε δεν ξανάβγαλε φύλλα, ούτε άνθισε.

Κάποτε με τα χιόνια του Γενάρη γύρισε ο γιος του Θησέα. Σαν έμαθε τον τραγικό χαμό της αγαπημένης του πήγε, αγκάλιασε το δέντρο και αυτό άρχισε να βγάζει τρυφερά φύλλα και άνθη. Η ψυχή της βασιλοπούλας ένιωσε χαρά με το γυρισμό του Δημοφώντα μα δεν ξαναπήρε την ανθρώπινη μορφή της. Έμεινε δέντρο και κάθε χρόνο το Γενάρη, στολίζεται με κάτασπρα λουλούδια.
Έτσι η αμυγδαλιά, έγινε σύμβολο της ελπίδας, δείχνοντας ότι η αγάπη δεν μπορεί να νικηθεί από το θάνατο.

• Μύθος 2, η όμορφη Αμυγδαλιά και ο παγωμένος βοριάς 

Η Αμυγδαλιά ήταν μια όμορφη κόρη και κατοικούσε σ΄ ένα μεγάλο πύργο. Η μητέρα της την είχε μονάκριβη, τη λάτρευε τόσο πολύ και δεν την άφηνε το χειμώνα να βγει έξω ούτε μια φορά, για να μην κρυώσει. Έτσι, η Αμυγδαλιά καθόταν τις χειμωνιάτικες μέρες πίσω από το τζάμι του παραθύρου της, μέσα στη ζεστασιά του δωματίου της και από εκεί έβλεπε τη βροχή να πέφτει, τον άνεμο να λυσσομανάει και πολλές φορές να ξεριζώνει τα δέντρα, το χιόνι να στροβιλίζεται και να ντύνει κάτασπρη τη γη, τα σπουργιτάκια να ψάχνουν με κόπο να βρουν κάτι για να τσιμπήσουν. 

Μια μέρα ο Βοριάς, ο πιο ψυχρός από τους ανέμους που φυσάνε στη γη, έτυχε να περάσει έξω από τον πύργο, είδε την Αμυγδαλιά πίσω από το παράθυρό της, τον θάμπωσε τόσο πολύ η ομορφιά της, την αγάπησε κι έβαλε σκοπό να την παντρευτεί. Αλλά…ποια κοπέλα θα δεχόταν να παντρευτεί τον άνεμο; Έτσι ο Βοριάς αποφάσισε να μεταμορφωθεί σε άνθρωπο. Είχε μαγική δύναμη και το κατάφερε πολύ εύκολα. Μεταμορφώθηκε λοιπόν σ΄ένα ωραίο παλικάρι, σ΄έναν ιππότη και μια μέρα στάθηκε έξω από το παράθυρο της Αμυγδαλιάς.

Η όμορφη κόρη θαμπώθηκε κι αυτή από την ομορφιά του παλικαριού και δεν άργησε να τον αγαπήσει. -Γιατί δεν ανοίγεις το παράθυρό σου να σε δω από κοντά; τη ρώτησε μια μέρα ο Βοριάς. -Δεν μπορώ, του απάντησε η Αμυγδαλιά.Όσο κρατάει ο χειμώνας, η μητέρα μου δε μ΄αφήνει να βγω από το δωμάτιό μου ούτε ν΄ανοίξω το παράθυρό μου, γιατί είμαι τόσο ντελικάτη και θα κρυώσω. Θα πρέπει να περιμένεις να έρθει το καλοκαίρι. -Το καλοκαίρι δεν περνώ από αυτά τα μέρη, της είπε ο Βοριάς. Να πεις στη μητέρα σου πως θέλω να σε παντρευτώ και τότε θα σ΄ αφήσει να βγεις από το δωμάτιό σου.

Μίλησε την ίδια εκείνη μέρα η Αμυγδαλιά στη μητέρα της για τον όμορφο νέο που είχε γνωρίσει και την παρακάλεσε να της επιτρέψει να τον παντρευτεί. -Μα…ποιος είναι αυτός ο νέος; τη ρώτησε η μητέρα της. Πώς να σε παντρέψω με έναν άγνωστο; Κι έπειτα…πώς θα μπορέσεις να βγεις έξω με αυτό το κρύο; Άφησε να ζεστάνει ο καιρός και τότε μπορείς να βγεις για να γνωρίσεις από κοντά το νέο που αγαπάς. -Να βγω έστω και για λίγο, την παρακάλεσε η Αμυγδαλιά. -Μην είσαι τόσο βιαστική κόρη μου, τη συμβούλεψε πάλι η μητέρα της.Υπάρχουν τόσοι και τόσοι νέοι που θα ήθελαν να σε παντρευτούν. Μη δίνεις και τόση εμπιστοσύνη σε αυτόν τον άγνωστο.

Η Αμυγδαλιά όμως δεν άκουσε τη συμβουλή της μητέρας της και μια μέρα που εκείνη έλειπε από τον πύργο , ντύθηκε στα λευκά , σα νύφη , άνοιξε την πόρτα κι έτρεξε να συναντήσει τον ιππότη της και να φύγει μαζί του… Ο Βοριάς την έσφιξε στην αγκαλιά του μα…ήταν τόσο παγωμένος και η Αμυγδαλιά ήταν τόσο άμαθη στο κρύο. Έτσι, δεν άργησε να παγώσει το σώμα της, να παγώσει η καρδιά της και να ξεψυχήσει…Δεν μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι ο νέος που αγαπούσε ήταν ο Βοριάς που παγώνει το καθετί στο πέρασμά του.

Ο θεός λυπήθηκε πολύ για το θάνατο της Αμυγδαλιάς και πάνω στον τάφο της έκανε ν΄ ανθίσει ένα δέντρο που πήρε τ΄ όνομά της. Από τότε, ακόμα και μέσα στο βαρύ χειμώνα , η αμυγδαλιά βιάζεται ν΄ ανθίσει.Τα λευκά της λουλούδια μοιάζουν με νυφικό πέπλο. Βιάζεται να συναντήσει τον αγαπημένο της Βοριά και να τον παντρευτεί. Κι εκείνος , παγώνει και μαραίνει χωρίς να το θέλει τα λουλούδια της...

Η Αμυγδαλιά ως έμπνευση στην τέχνη

Στην Ελλάδα η αμυγδαλιά είναι προάγγελος της άνοιξης και επακόλουθα του έρωτα, ως εκ τούτου ενέπνευσε τον ποιητή Γεώργιο Δροσίνη να γράψει την "Ανθισμένη αμυγδαλιά" τον θεατρικό συγγραφέα Δημήτρη Γιαννουκάκη να γράψει θεατρικό και κινηματογραφικό έργο με τον ίδιο τίτλο, όπου αναφέρεται στην παλιά Αθήνα και τον έρωτα που αναπτύσσεται μεταξύ δύο νέων. 

Το ποίημα του Γ. Δροσίνη μελοποίησε ο Γιώργος Κωστής και έγινε παγκόσμια επιτυχία με τίτλο "Ετίναξε την ανθισμένη αμυγδαλιά". Αλλά, ο πιο γνωστός πίνακας ζωγραφικής με αμυγδαλιά είναι ο πίνακας του Βίνσεντ Βαν Γκογκ "Ανθισμένη Αμυγδαλιά". Όταν ο Βαν Γκογκ βρισκόταν έγκλειστος στο ψυχιατρικό άσυλο η βαριά κατάθλιψη δεν του επέτρεπε να ζωγραφίσει. Όταν γεννήθηκε ο γιος του αδερφού του, ο ανιψιός του, ο Βαν Γκογκ σηκώθηκε και την επόμενη μέρα ζωγράφισε μια ανθισμένη αμυγδαλιά. Όσο για τον ελληνικό κινηματογράφο, η πιο γνωστή "ατάκα", "Στάσου, μύγδαλα" έκανε θραύση στην ταινία του 1968, Κορίτσια στον ήλιο, σε σκηνοθεσία του Βασίλη Γεωργιάδη και σενάριο Ιάκωβου Καμπανέλλη με τον Γιάννη Βόγλη και την Άνν Λόνμπεργκ.

Λόγω της φυσικής επιλογής, η συντριπτική πλειονότητα των αμυγδάλων των αγριαμυγδαλιών στο παρελθόν είχε πολύ πικρή γεύση, ώστε να αποφεύγεται το τσιμπολόγημα τους από τα πουλιά (δεν αποτελούσε συνειδητή επιλογή, απλώς τα πικρά αμύγδαλα αποκτούσαν με αυτόν τον τρόπο απογόνους). Η ανθρώπινη παρέμβαση μέσω της τεχνητής επιλογής επέλεξε τους ελάχιστους άπικρους καρπούς και τους καλλιέργησε συστηματικά, έτσι σήμερα έχουμε πολλούς άπικρους καρπούς και ελάχιστους πικρούς.Τα αμύγδαλα περιέχουν υψηλό ποσοστό πρωτεΐνης (21%), σιδήρου, ασβεστίου, φωσφόρου, και βιταμινών Β. Τα αμύγδαλα περιέχουν υψηλό ποσοστό λίπους (κοντά στο 50%), με πολλά μονοακόρεστα (39%) και λίγα κορεσμένα (3,7%).
Το ξύλο της αμυγδαλιάς χρησιμοποιείται κυρίως για ξυλολεπτουργικές εργασίες και για την παραγωγή στομίων του μουσικού οργάνου Γκάιντα.

Πηγή: iefimerida.gr -https://www.iefimerida.gr/news/406350/o-yperohos-mythos-tis-amygdalias-poy-exigei-giati-i-agapi-nika-panta-ton-thanato

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BC%CF%85%CE%B3%CE%B4%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CE%AC

Φωτογραφίες: Sophia Karagianni