ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΦΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ
Το έθιμο του φανού γιορτάζεται κάθε χρόνο από πολλούς φορείς και συλλόγους παραμονή του Άη Γιάννη του Κλήδονα (23 Ιουνίου). Φέτος, στην προσπάθεια να αναβιώσουν οι παραδόσεις μας, συμμετείχαν με εκδηλώσεις από τις 21 ως τις 23 Ιουνίου: το Λύκειο Ελληνίδων – Παράρτημα Κω στην Πλατεία Ελευθερίας, ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος “ΑΠΕΛΛΗΣ”στην Πλατεία Αγίου Νικολάου στο Πυλί, ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Ασφενδιού «ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ» και η «ΛΕΣΧΗ ΦΙΛΙΑΣ ΖΗΠΑΡΙΟΥ» στο πάρκο Κ. Κιαπόκα, στο Ζηπάρι.
Οι περισσότεροι την ξέρουμε σαν τη γιορτή που πηδάμε τις φωτιές και καίμε τα πρωτομαγιάτικα στεφάνια μας. Ξεκρέμασα, λοιπόν, κι εγώ το στεφάνι μου που στέκει στην πόρτα μου από την 1η Μαϊου και κατηφόρισα προς την Πλατεία Ελευθερίας να το ρίξω μαζί με όλους τους άλλους στη φωτιά. Παιδιά όλων των ηλικιών από το Λύκειο Ελληνίδων χόρεψαν, έκαψαν στάχυα και πρωτομαγιάτικα στεφάνια, πέταξαν πέτρες στη φωτιά και κορίτσια με παραδοσιακές στολές αναβίωσαν τον Κλήδονα με στάμνες στον ώμο έσυραν να φέρουν τ' αμίλητο νερό.
Η αναβίωση του εθίμου του «Κλήδονα».
Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην
αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή ανέρχεται στους
βυζαντινούς χρόνους.
Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από
τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον
οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους
συζύγου.
Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων»
ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα σιωνισμού ή
προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά
τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.
Την παραμονή του Αη-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες
μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο
μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια «Μαρία» (στη Θράκη ο ρόλος αυτός
δίνεται στην ονομαζόμενη «Καλλινίτσα»), της οποίας και οι δύο γονείς
είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό».
Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω
κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή,
τηρώντας απόλυτη σιωπή.
Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον-
δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο
ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά
μάλιστα πολύτιμο.
Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο.
«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,
κι όποια 'χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει».
Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να «ξαστριστεί».
Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρα τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
Την παραμονή της γιορτής των γενεθλίων του Αγίου
Ιωάννη, εκτός από την τέλεση του κλήδονα, οι κάτοικοι του χωριού ανάβουν
φωτιές, τις λεγόμενες «μπουμπούνες». Μια μεγάλη φωτιά στήνεται στην
πλατεία του χωριού ή σ' ένα μέρος ανοιχτό, ώστε να φαίνεται από παντού.
Άλλες μικρότερες φωτιές ανάβουν σε όλους τους
μαχαλάδες προσπαθώντας ο κάθε ένας να ανάψει την μεγαλύτερη φωτιά, πάνω
από τις οποίες πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Έλεγαν ότι αν
πηδούσαν 3 φορές θα έφευγαν οι ψύλλοι και οι κοριοί.
 |
| παλιά στις γειτονιές (μαχαλάδες) εδώ στην Πλατεία Διαγόρα το 2004 |
Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -
ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος
νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή
το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες.
Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να
συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο
φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής
διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η «Μαρία» ανοίγει τον
κλήδονα.
«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού την χάρη,
και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα ναν το πάρει».
Και ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα,
που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας, απαγγέλλοντας ταυτόχρονα
δίστιχα, είτε όπως τα θυμάται, είτε από συλλογή τραγουδιών ή ακόμη από
ημεροδείκτες.
Το δίστιχο που αντιστοιχεί στο αντικείμενο της κάθε
κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους
υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την
ενδιαφερόμενη.
Προς το σούρουπο, όταν τελειώσει η μαντική
διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο
νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο
ανδρικό όνομα. Λυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που
θα παντρευτεί.
Μετά το τέλος όλης αυτής της διαδικασίας στήνεται μεγάλο γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλο το χωριό.
 |
| από παλιότερες εκδηλώσεις για τον Κλήδονα στην Πλατεία Ελευθερίας |
Μερικά από τα δίστιχα...
Σαν μάθει ο σκύλος γράμματα
κι η γάτα να διαβάζει,
Τότε και συ θα παντρευτείς
να κάνει ο κόσμος χάζι.
|
Τα φρύδια σου στενά-στενά
κασάπικα μαχαίρια,
το ένα με σφάζει στην καρδιά
και τ' άλλο στα τζιγέρια.
|
Μαυριδερή και νόστιμη κοντούλα
και γεμάτη,
απ' όλες τις γειτόνισσες
εσένα έχω στο μάτι.
|
Αγάπησα ένα μικρό-μικρό
και ντελικάτο,
όταν γυρίσω να το δω
ρίχνει τα μάτια κάτω.
|
θα πάρεις άντρα όμορφο
με αετίσιο μάτι,
Το ριζικό του κλήδονα
τον λέει......... ακαμάτη.
|
Γαρύφαλλο τσαταλωτό
στου Βασιλιά το χέρι,
Τούρκοι - Ρωμιοί το μαρτυρούν
πού'σαι δικό μου ταίρι.
|
Η μελέτη και η σύνταξη του παραπάνω εγγράφου έγινε από την Κα Άννα Βεζακιάδου
από thrakomikra.snn.gr
εγώ το πήρα από παλαιότερη ανάρτηση της aegeanews
κείμενο, φωτογραφίες: Sophia Karagianni
Ο ενοριακός ναός των Αγίων Αποστόλων βρίσκεται στην Αντιμάχεια και οικοδομήθηκε το 1869. Στην οικοδόμηση του ναού πρωτοστάτησε ο Κωνσταντίνος Φαβάτσης. Το οικόπεδο το δώρησε ο Γεώργιος Ιερομονάχου. Το 1894 η εκκλησία εμφανίζεται να έχει ανάγκη επισκευής. Για το σκοπό αυτό ο Μητροπολίτης Καλλίνικος χορήγησε συστατική επιστολή στον τότε Επίτροπο της Εκκλησίας Χατζή Ιωάννη Χατζή Αντωνίου για να συλλέξει προαιρετικές συνδρομές όχι μόνο στο νησί της Κω αλλά και στα γύρω νησιά.
Κατά το σεισμό της 8ης Φεβρουαρίου του 1926, που έπληξε την Αντιμάχεια, ο ναός κατέστη άχρηστος. Κατά το σεισμό, δε, του 1933 ο ναός κατέρρευσε. Ήταν 35 μέτρα μήκος. Όταν ήρθαν οι Γερμανοί, ως επιδρομείς, αποτελείωσαν την καταστροφή. Με νάρκες κατεδάφισαν το ναό τελείως. Χρησιμοποίησαν τις πέτρες με τις οποίες είχε αρχικά χτιστεί ο ναός για να χτίσουν επί τόπου δύο οικοδομήματα. Το ένα το χρησιμοποιούσαν οι ίδιοι ως αποθήκη και το άλλο ως θέατρο. Το θέατρο είχε μήκος 40 περίπου μέτρων, και ήταν επιστεγασμένο με τις στέγες τις οποίες οι επιδρομείς αφαίρεσαν από τα κτίρια των Ιταλικών Στρατώνων στην πόλη της Κω.
Επί Αγγλοκρατίας στα Δωδεκάνησα το 1945, οι Άγγλοι αφαίρεσαν την ξυλεία του θεάτρου και την χρησιμοποίησαν σαν καύσιμη ύλη. Ο τότε Δήμαρχος της Αντιμάχειας Ακίνδυνος Μαύρος, με τις παρακλήσεις του προς τους Άγγλους, κατάφερε να του δώσουν δύο αυτοκίνητα γεμάτα με ξυλεία. Την ξυλεία του ενός αυτοκινήτου τη διέθεσε για την ανοικοδόμηση του μέλλοντα ναού των Αγίων Αποστόλων αλλά και των μα;γαζιών του ιερού ναού (όπως κι έγινε), και την ξυλεία του δεύτερου αυτοκινήτου την κράτησε για τις ανάγκες της Δημαρχίας της Αντιμάχειας.
Έτσι, λοιπόν, αχρηστευμένο καθώς ήταν το Γερμανόκτιστο θέατρο, η Ενορία των Αγίων Αποστόλων αποφάσισε να το χαλάσει και να μεταφέρει τις πέτρες από το σεισμόπληκτο ναό των Αγίων Αποστόλων λίγο πιο κοντά στο μέλλοντα-να- ανεγερθεί ναό, όπερ και εγένετο μέσα σε οχτώ ημέρες με τη βοήθεια των χριστιανών και των τριών Ενοριών της Αντιμάχειας.
(Όσο για το δεύτερο κτίσμα των Γερμανών, μήκους 20 μέτρων, σύμφωνα πάντα με τον Εμ. Καρπαθίου και την Έκθεση του Αρχιερατικού Επιτρόπου της Αντιμάχειας Ιωάννη Άμαλλου, το κατέλαβε κάποιος δημοδιδάσκαλος (δεν αναφέρω το όνο9μα για ευνόητους λόγους) και το χρησιμοποιούσε σαν στάβλο και αχυραποθήκη. Οι Ενορίτες απαίτησαν να χρησιμοποιήσουν και τις πέτρες αυτού του κτίσματος για την ανέγερση του νέου ναού, όμως εκείνος αρνήθηκε και πρότεινε να δώσει χρήματα αντί για τις πέτρες. Αλλά τελικά δεν έδωσε ούτε τα χρήματα, ούτε τις πέτρες).
Οι εργολαβήσαντες στην ανοικοδόμηση του ναού Αγίων Αποστόλων, ο Ιωάννης Φουρτούνης αρχικά, και ο Γεώργιος Μαστοράκης έπειτα, μεταχειρίστηκαν την ξυλεία που είχε χρησιμοποιηθεί για το θέατρο με σκαλωσιά.. Με τις πέτρες αυτές χτίστηκαν και γραφεία και κάποια μαγαζιά κυριότητας του ναού και δίπλα σ' αυτόν.
Ο Βασίλης Μάμμης μας ξενάγησε στον αύλειο χώρο του ναού όπου δεσπόζουν αμέτρητα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, μεταξύ των οποίων κίονες, κιονόκρανα, θωράκια τέμπλου και πολλά άλλα. Επέστησε την προσοχή μας σε πάρα πολλά εντοιχισμένα στοιχεία γύρω από τον ενοριακό ναό με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Ψήφισμα του Δήμου Αντιμαχειδών (2ος π.Χ.αι.), Τραπεζοφόρο με τη μορφή του έφηβου Ηρακλή (Β' μισό του 2ου μ.Χ αι)-προσφορά του Μιχαήλ Συνεσίου, καθώς και επιτύμβια στήλη από την Αντιμάχεια (2ος π.Χ αι.) και "όρος" (όριο) του 3ου μ.Χ.αι.
Με λίγα λόγια ο ενοριακός ναός των Αγίων Αποστόλων δεν απέχει πολύ από ένα μουσείο, παρ'όλ'αυτά επειδή η επίσκεψή μας έγινε μεσημέρι, η εκκλησία ήταν κλειστή, όπως πληροφορηθήκαμε ανοίγει μόνο 9-12 κάθε πρωί κ έτσι ξεναγηθήκαμε μόνο στον αύλειο χώρο και χρειάστηκε να επιστρέψουμε μετά από λίγες μέρες, πρωινή ώρα, για να επισκεφτούμε το εσωτερικό του ναού. Η απορία μου είναι: Επειδή οι ξένοι επισκέπτες δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ορθόδοξα μνημεία, αλλά και μιλώντας με τους ντόπιους, μας είπαν ότι πολλοί τουρίστες φεύγουν απογοητευμένοι, όταν βρίσκουν την εκκλησία κλειστή, κι επειδή μιλάμε για χώρους ιδιαίτερου θρησκευτικού αλλά και μουσειακού ενδιαφέροντος, μήπως θα μπορούσαν αυτοί οι χώροι να παραμένουν ανοιχτοί λίγο παραπάνω κατά τη διάρκεια της ημέρας? 
Ο ενοριακός ναός των Αγίων Αποστόλων γιορτάζει στις 30 Ιουνίου.
