Faustina Santoriello: Η Ιταλίδα δασκάλα που δίδαξε στην Κω 1941-44 επιστρέφει 70 χρόνια αργότερα και ξετυλίγει το κουβάρι της μνήμης...

Faustina Santoriello: Η Ιταλίδα δασκάλα που δίδαξε στην Κω την περίοδο 1941-44 επιστρέφει 70 χρόνια αργότερα  και ξετυλίγει το κουβάρι της μνήμης... 
Από το 1941 έως τις 27-12-1944 η Ιταλίδα Faustina Santoriello δίδαξε Έλληνες και Ιταλούς μαθητές σε διάφορα δημοτικά σχολεία της Κω.

Εγώ είχα την τιμή να την γνωρίσω πριν λίγες μέρες στην Κω του 2014. Η Faustina είναι σήμερα 92 ετών.

Βρισκόμασταν στην επιμνημόσυνη δέηση στη μνήμη των 103 Ιταλών αξιωματικών που εκτελέστηκαν στην περιοχή Λινοπότης στην Κω στις 6 Οκτωβρίου 1943, πριν από 71 χρόνια από τους Γερμανούς. Ήμασταν καλεσμένοι του Pietro Giovanni Liuzzi, Συνταγματάρχη εν αποστρατία, προέδρου του Συνδέσμου Πεσόντων Ιταλών στην Κω, συγγραφέα του βιβλίου « Kos, una tragedia dimenticata». 

Μία ξεχωριστή ηλικιωμένη κυρία πλησίασε το μνημείο των πεσόντων Ιταλών με μια μεγάλη ανθοδέσμη στα χέρια και απέτιμε φόρο τιμής συγκινημένη. Αμέσως ένιωσα την ανάγκη να ρωτήσω ποια ήταν. Μου συστήθηκε ως Faustina Santoriello, η Ιταλίδα δασκάλα του νησιού μας από το 1941 ως τα τέλη του 1944. Έβγαλε ένα πάκο ασπρόμαυρες φωτογραφίες από μια πλαστική σακούλα κι άρχισε να μας διηγείται ιστορίες του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου.

 

Ήρθε στην Κω 19 ετών. Ο θείος της, ο Fiorillo Vincenzo, ήταν διευθυντής του Γυμνασίου-Λυκείου (Preside del Liceo-Gimnaio, το σημερινό 1^ο ΓΕΛ Κω). Αυτός την έπεισε ότι ο μισθός ήταν πολύ καλός, 999 λίρες το μήνα κι έτσι μαζί με μιαν άλλη δασκάλα πήραν την απόφαση να έρθουν να ζήσουν και να διδάξουν στην Κω, to 1941.

Σύμφωνα με τον Αλέκο Μαρκόγλου στο Κωακό Πανόραμα, ο De Vecchi, με διάταγμα που εξέδωσε το 1937 είχε απαγορεύσει επίσημα την Ελληνική Γλώσσα, την οποία ονόμασε τοπική διάλεκτο. Έκλεισε τα Κοινοτικά Ελληνικά σχολεία με σχετική διαταγή το 1939, και λειτούργησαν πάλι ως ελληνικά μετά το τέλος του 1944, άρα όλοι οι μαθητές ήταν υποχρεωμένοι να διδάσκονται Ιταλικά σε Ιταλικά σχολεία. Παράλληλα, την ίδια περίοδο, αναβίωσε, στην πόλη της Κω, ο θρύλος του Κρυφού Σχολειού από την εμπνευσμένη δασκάλα Τασία Σεβαστού-Τσάμπαλη στο σπίτι της στο Κακό Πρινάρι. Αυτό το Ελληνικό Σχολείο λειτούργησε αρχικά με παιδιά της περιοχής, όμως στη συνέχεια αυξήθηκε φτάνοντας τους 158. εκεί, οι μαθητές του σχολείου μάθαιναν Ιστορία και Ελληνικά Γράμματα, κυρίως, όμως, την πίστη για Λευτεριά.

Η άλλη πλευρά του νομίσματος είναι η ιστορία της Faustina. Αναρωτιέμαι αν οι δυο γυναίκες συναντήθηκαν ποτέ. .Η Faustina αρχικά, για περίπου ένα χρόνο ήταν στο 1^ο δημοτικό (νυν 7^ο). Ο διευθυντής της στο δημοτικό σχολείο ήταν πάρα πολύ αυστηρός. Δεν τους επέτρεπε να μιλάνε με Εβραίους αλλά εκείνη το έκανε κρυφά. Στο σχολείο δούλευε αλλά παράλληλα έμενε σε ένα δωμάτιο με την Ιταλίδα φίλη και συνάδελφό της.

Μετά, ίσως και λόγω του πολύ αυστηρού διευθυντή, μετακινήθηκε στο δημοτικό σχολείο στο Λινοπότη που στεγαζόταν εκεί που είναι σήμερα το στρατόπεδο του Λινοπότη κι εκεί δίδασκε και έμενε περίπου δύο χρόνια. Το τελευταίο δημοτικό σχολείο που υπηρέτησε στην Κω ήταν το δημοτικό σχολείο Πλατανίου. Είχε πολλούς μαθητές, Έλληνες και Ιταλούς, θυμάται ένα τμήμα αγοριών, 12 παιδιά, από Πρώτη ως Πέμπτη τάξη, όλους μαζί. Μας είπε ιστορίες για το Νικόλα που την αποκαλούσε «Διδάσκαλο, διδάσκαλο», όπως σε χαρακτηριστικά ελληνικά ανέφερε η Faustina. Αγαπούσε πολύ και τους Έλληνες μαθητές της κι ένας λόγος που γύρισε στην Κω είναι να προσπαθήσει να εντοπίσει μαθητές της που ίσως βρίσκονται εν ζωή και τη θυμούνται ακόμη. 

Η Φαουστίνα με τους μαθητές της

στο Ασκληπιείο

στο Ασκληπιείο και τη σημερινή "Αύρα"

Κρατάει τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες στο χέρι. Κάποιες φορές της πέφτουν από το χέρι από τη συγκίνηση. Δε σταματά να διηγείται. Θέλει να μοιραστεί τα πάντα. Θέλει να ξετυλίξει το κουβάρι των αναμνήσεων και να μας κάνει μάρτυρες μιας άλλης αλήθειας, λίγο διαφορετικής από αυτή που λένε τα βιβλία.  Η μνήμη της ακέραια. Τα θυμάται όλα με εκπληκτική διαύγεια και με απίστευτες λεπτομέρειες. Εμείς γνωρίζουμε ότι η διδασκαλία της Ελληνικής απαγοευόταν τελείως, όμως, μας δείχνει το βιβλίο που δίδασκε και λέγεται "L'alfabeto greco" (H ελληνική αλφάβητος). Πρόκειται για μία μέθοδο εκμάθησης ελληνικών, με ελληνοιταλικούς διαλόγους και όλη την ελληνική γραμματική.

Στα τέλη του 1944 πληρώνει ένα βαρκάρη με χρυσό και την πάει απέναντι στο Bodrum. Κρύβεται τρεις μέρες στο καϊκι, φιλοξενείται για λίγο από Τούρκους. Έπειτα, μεταφέρεται στη Σύμη όπου μένει για λίγο μαζί με άλλες Ιταλίδες δασκάλες και αμέσως μετά σ'ένα παραθαλάσσιο μοναστήρι (μάλλον του Πανορμίτη) μαζί με άλλους πρόσφυγες.  Δύο μήνες μετά, μαζεύουν όλους τους Ιταλούς και τους πάνε στην Κάσο όπου κρατούνται  αιχμάλωτοι από τους Άγγλους σε στρατόπεδο συγκέντρωσης μαζί με το θείο και τη θεία της. Το 1946 επιστρέφει στην ελεύθερη Ιταλία για να βρει το σπίτι της βομβαρδισμένο και τον πατέρα της νεκρό σε εργατικό ατύχημα. Τα δυο της αδέρφια επέστρεψαν από τη Ρωσία και την Κένυα αντίστοιχα όπου κρατούνταν αιχμάλωτοι. Η Faustina παντρεύτηκε στις 21 Οκτωβρίου 1951.

Η Faustina επέστρεψε στην Ιταλία αλλά την Κω δεν την ξέχασε. Όμως οι καταστάσεις την κράτησαν εκεί κι ενώ το λαχταρούσε δεν είχε επιστρέψει στην Κω μετά τον πόλεμο. Το 2005 εξέφρασε την επιθυμία στην οικογένειά της να γυρίσει στην Κω έστω και για μια μέρα πριν κλείσει τα μάτια της. Έτσι το 2005, μετά από 60 ολόκληρα χρόνια απουσίας επιστρέφει για μια μόνο μέρα στην Κω. Ο Θεός, βέβαια, έμελε να της χαρίσει πολλά χρόνια ακόμη, κι έτσι το φετινό καλοκαίρι του 2014, 70 ολόκληρα χρόνια από τη στιγμή που έφυγε, επέστρεψε για δεύτερη φορά μετά τον πόλεμο για πολυήμερες διακοπές στο νησί που τόσο αγάπησε, σε ηλικία 92 ετών.

Κάθε φωτογραφία έχει μια ιστορία που θέλει να μοιραστεί μαζί μας

Η κόρη της Faustina, Rosalba De Feo, είναι μπροστά σε όλη τη συζήτηση. Μοιράζεται τον ίδιο ενθουσιασμό με τη μητέρα της για τα θέματα της Κω. Η Rosalba εργάζεται στο Υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας, βοηθάει στη μετάφραση και μου μεταφέρει τις επιθυμίες της  Faustina που μοιάζουν και δικές της. Επιθυμούν να γίνει αδελφοποίηση ανάμεσα στο Δήμο της Κω, το Ιπποκράτειο Ίδρυμα ή όποιον άλλο φορέα σχετίζεται με τον Ιπποκράτη και την πόλη Salerno της Ιταλίας (La citta d' Ippocrate), για την ακρίβεια την Ιατρική Σχολή. To Salerno θεωρείται πόλη του Ιπποκράτη επειδή εκεί λειτούργησε η πρώτη ιατρική σχολή στην Ιταλία (Scuola Medica Salernitana, Azienda Ospedaliera Universitaria, San Giovanni di Dio e Ruggi d' Aragona-Salerno,La citta d' Ippocrate).

με την Τερέζα, τη μαθήτριά της σε αίθουσα του δημοτικού σχολείου-στον τοίχο, ο Ντούτσε (Μουσολίνι)

Εκφράζει επίσης την επιθυμία να επισκεφθεί τα σχολεία που υπηρέτησε αλλά και όλα τα μέρη που εικονίζονται στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες και να ξαναβγεί φωτογραφία στα ίδια ακριβώς σημεία, 70 χρόνια μετά.

στη Λίμνη στο Πυλί κρατά την αντίστοιχη φωτογραφία στο ίδιο σημείο 70 χρόνια πριν

στο δημοτικό σχολείο Πλατανίου, τρίτη και τελευταία της τοποθέτηση πριν φύγει από την Κω

Η Faustina στέκεται μπροστά από την αίθουσα που δίδασκε στο δημοτικό σχολείο στο Λινοπότη (σημερινό στρατόπεδο). Η δασκάλα έμενε στο χώρο που δίδασκε. 70 χρόνια μετά, βλέπει με δέος ό,τι έχει απομείνει.

κείμενο, φωτογραφίες: Sophia Karagianni

φωτογραφίες στις οποίες εικονίζομαι κι εγώ: Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου

4 τελευταίες φωτογραφίες: Pietro Giovanni Liuzzi τον οποίο κι ευχαριστώ γι'αυτό το "ταξίδι" στην ιστορία και για όλες τις πληροφορίες που μοιράστηκε μαζί μου.