ΜΑΡΜΑΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΘΙΜΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΩ

ΜΑΡΜΑΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΘΙΜΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΩ

Την παραμονή των Θεοφανείων οι κάτοικοι κυρίως της Κεφάλου, της Αντιμάχειας και της Καρδάμαινας έχουν έθιμο να κάνουν «μαρμαρίτες», δηλ. τηγανίτες, που το όνομά τους πήραν από το μάρμαρο, πάνω στο οποίο ψήνονται. 

Γίνονται από ζυμάρι ανεβατό, ανακατωμένο με αρκετό νερό και ταραγμένο ώστε να γίνει νερουλό. Μ’ ένα «αγκλούπιν»(νεροκολοκύθα) ή κανάτι χύνουν το ζυμάρι πάνω σε «καϊνατισμένο»(πυρακτωμένο) μάρμαρο. Το ζυμάρι απλώνεται κυκλικά, γεμάτο από άπειρες μικρές οπές σαν το σφουγγάρι.

Αφού ψηθούν οι μαρμαρίτες, τρώγονται βουτηγμένοι στο μέλι ή στο «πετουμέζι» την παραμονή των Φώτων, που είναι μέρα νηστείας, ενώ την επόμενη και τις άλλες μέρες τηγανίζονται, αφού βουτηχτούν σε χτυπημένο αυγό και πασπαλίζονται με ζάχαρη ή βρέχονται με μέλι ή πετουμέζι. Επίσης στην Κέφαλο, τη δεύτερη μέρα τρώγονται με χοιρινό. Κάποιοι μαρμαρίτες γίνονται σε σχήμα Σταυρού και προορίζονται για να ταϊστούν τα "αμίλητα" (τα ζωντανά του σπιτιού) που σύμφωνα με την παράδοση ξημερώματα των Φώτων "μιλάνε" για να πουν αν τα πρόσεχαν ή όχι οι ιδιοκτήτες τους καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου που πέρασε...

Στο σπίτι τους στην Κέφαλο, μας δέχτηκαν ο κ. Πανορμίτης Χριστοδούλου και η γυναίκα του η κυρία Μαρία (το γένος Παπαϊωάννου), μίλησαν στη Σάντυ Λαδικού και την εκπομπή της Ρεπορτάζ από την Κω στο Αιγαίο TV για το έθιμο των Θεοφανείων, και η κυρία Μαρία έφτιαξε μαρμαρίτες (μάλλον το μυστικό βρίσκεται στο προζύμι) και κοντά στη Σάντυ, δοκίμασα κι εγώ τον πρώτο μου μαρμαρίτη με μέλι. Μαζί μας και ο Γιάννης Μαστόρος, ο οποίος μίλησε επίσης για το έθιμο των μαρμαριτων και φεύγοντας ο κ. Πανορμίτης μας ράντισε μ' ένα κλωνί βασιλικό όπως είθισται ανήμερα των Φώτων.

Την παραμονή των Θεοφανείων φέρνουν από την εκκλησιά το «μικρό αγιασμό» μαζί μ’ ένα κλαδί ελιάς και «λαντουρούν» το σπίτι, τις αυλές και τα χωράφια.
Ανήμερα τα Φώτα, μετά τη Λειτουργία, τελείται πανηγυρικά στις εκκλησιές ο «Μέγας Αγιασμός» και στη συνέχεια γίνεται η κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα, για να αγιασθούν και τα νερά.

Πολλοί είναι οι νέοι που θα βουτήξουν στο κρύο νερό για να πιάσουν τον Σταυρό, ενώ τρία λευκά περιστέρια-που συμβολίζουν την Αγία Τριάδα- αφήνονται να πετάξουν πάνω από το χώρο της τελετής. Εκείνος που θα πιάσει τον Σταυρό θεωρείται τυχερός κι ευλογημένος.

Η ρίψη του Τιμίου Σταυρού γίνεται παραδοσιακά κάθε χρόνο στην σκάλα στο Ακταίον. Φέτος κατ'εξαίρεση η ρίψη του σταυρού θα γίνει στη Μαρίνα.

Από το πρωί της ίδιας μέρας οι παπάδες γυρίζουν και αγιάζουν ψάλλοντας το «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου, Κύριε…», ενώ τα μικρά παιδιά τραγουδούν τα  κάλαντα των Φώτων. Σε όλη την Ελλάδα τα κάλαντα των Φώτων είναι τα εξής:
Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός
η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας, η Παναγιά, 
όργανο βαστάει, κερί κρατεί
και τον Άη Γιάννη παρακαλεί
"Άη Γιάννη αφέντη και βαπτιστή, 
βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί, 
Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανό
να μαζέψω ρόδα και λίβανο"
Καλημέρα, καλημέρα, 
καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά...

πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται μπροστά από το Επαρχείο

Όμως στην Κω, τα παραδοσιακά κάλαντα των Φώτων έχουν ως εξής:
Ο μήνας έχει σήμερα πέντε Γενουαρίου
κι όλοι μας εορτάζουμε τα Φώτα του Κυρίου.
Όλοι οι παπάδες περπατούν με το Σταυρό στο χέρι
και μπαίνουν μες τα σπίτια μας και λεν’ τον «Ιορδάνη».
Βοήθεια να έχετε τον Μέγα Ιωάννη,
στο σώμα και εις τη ψυχή έχει χαρά μεγάλη.
Εσχίστηκαν οι ουρανοί και βγήκε περιστέρι,
μα περιστέρι δεν ήταν, μον’ ήταν τ’ Άγιο Πνεύμα.

από παλαιότερους εορτασμούς των Θεοφανείων

Και τ’ Άγιο Πνεύμα έφυγε, να πάει να μαρτυρήσει
πως ο Χριστός βαφτίζεται σ’ Ανατολή και Δύση.
Κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον Τάφο,
εκεί δεντρί δεν ήτανε και δέντρο εφυτρώθη.
Το δέντρο ήταν ο Χριστός κι η ρίζα η Παναγία
και τα περικλωνάρια του ήταν η μαρτυρία,
που μαρτυρούσαν κι έλεγαν για του Χριστού τα Πάθη.
Κ’ εις έτη πολλά!
Και τέλος ένα έθιμο που απαντάται κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα αλλά το έχω δει να συμβαίνει αρκετές φορές και στην Κω, συνηθέστερα από το Σύλλογο Ποντίων: οι Μωμόγεροι!

Το έθιμο Μωμόγεροι είναι ζωντανό ακόμα και σήμερα ιδιαίτερα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Μεγάλες ομάδες ντύνονται με διάφορα κοστούμια, όπου κάθε κοστούμι συμβολίζει ένα μέρος του πολιτισμού και της λαογραφίας των Ποντίων. 

Η αρκούδα συμβολίζει τη δύναμη, η ηλικιωμένη γυναίκα ένα σύμβολο του παρελθόντος, η νύφη το μέλλον, το άλογο την ανάπτυξη, ο γιατρός την υγεία, ο στρατιώτης την υπεράσπιση. Παραδοσιακά μέρος των συμμετεχόντων φοράνε τομάρια ζώων όπως λύκων και τράγων ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων. 

από εκδηλώσεις Μωμόγερων το 2008

Πηγή: Βασίλης Σ. Χατζηβασιλείου από το άρθρο της Aegeanews
και από το site του ΔΗΡΑΣ (Μαρία Παπαζαχαρίου)
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni