ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ, ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ

ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ, ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ   
(aka Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, Ασώματοι, Αρχιστράτηγος Μιχαήλ, Άρχων Μιχαήλ)

στην παλαιότερη φωτο υπάρχει καμπάνα στην αψίδα (βόρεια όψη)

στην πρόσφατη φωτογραφία η καμπάνα αφαιρέθηκε

  ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Δρ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ

ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ, ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ  ΚΩΑΚΑ τ.Γ σελ.107-113

(διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου)

Νοτιοδυτικά του οικισμού κείται ο ναός των Αγίων Ασωμάτων Τα­ξιαρχών Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ (8 Νοεμβρίου), ο οποίος προ­έρχεται από περισσότερες οικοδομικές περιόδους.

Αρχικά κτίσθηκε στη θέση αυτή μονόχωρο οικοδόμημα (εσωτ. διαστ. 4.75X2.82 μ.), το οποίο εκαλύπτετο με κτιστή, ημικυλινδρική οροφή και έφερε εξωτερικά υδραυλικό κονίαμα. Η κάτοψη αυτού εί­ναι ορθογωνίου σχήματος (εσωτ. διαστ. 4.75X2.82 μ.). Η ανατολική αυτού πλευρά περατούται σε μίαν ημικυκλική αψίδα (χορδής 1.70 και βέλους 0.87 μ.). Στο μέσον της αψίδος ανοίγεται μικρών διαστάσεων πολεμιστροειδές παράθυρο.

Σε μία δεύτερη οικοδομική περίοδο έγινε προέκταση του αρχικού ναϋδρίου προς τα δυτικά (εσωτ. διαστ, προεκτάσεως: 3.27X3.00 μ.), η οποία εκαλύφθη επίσης με κτιστή ημικυλινδρική στέγη.

Σε μία τρίτη οικοδομική περίοδο προσετέθηκε προς τα δυτικά άλ­λος ορθογωνίου κατόψεως χώρος (εσωτ. διαστ. 3.60X2.78 μ.), ο οποίος εκαλύφθη με ξύλινη οριζόντια στέγη και στρώμα αργίλου (πατελιά, ό­πως λέγεται στα Δωδεκάνησα).

Ο χώρος σήμερα είναι εσωτερικά ενιαίος, αν και διακρίνονται σαφέστατα οι τρεις διαφορετικές οικοδομικές φάσεις του μνημείου. Το αρχικό ναΰδριο είχε πλάτος εσωτερικό 2.82 μ., η δεύτερη προσθήκη έχει εσωτερικό πλάτος 3.27 μ. και η τρίτη 3.60 μ.

ανατολική όψη

Η τοιχοποιία του ναού αποτελείται από αργολιθοδομή και ασβεστοκονίαμα. Κατά την ανέγερση αυτού εχρησιμοποιήθησαν επίσης διά­φορα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, προερχόμενα από παλαιότερα κτίσματα. Στο δυτικό τμήμα της βόρειας εξωτερικής πλευράς του ναού δια­τηρούνται δύο τόξα, τα οποία φαίνεται ότι εστήριζαν είδος ανοικτού Προπύλου. 
Στις εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του ναού διατηρούνται τοι­χογραφίες. Ειδικώτερα υπάρχει το εξής εικονογραφικό πρόγραμμα: 
1. Ιερό Βήμα 
Τεταρτοσφαίριο: Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονίζεται, ως συνήθως, η Δέηση. Στο κέντρο της συνθέσεως παρίσταται ο Ιησούς Χριστός μετωπικός και κρατεί ανοικτό κώδικα Ευαγγελίου με την ε­πιγραφή:

                                                                                  ΤΟ ΦΩC ΤΟV

ΚΟCΜΟV

Ο ΑΚΟ

Ήτοι, σε μεταγραφή: (+ Έγώ ειμί) τό φως τον κόσμου, ό άκο(λου-θών μοι]». 
Αψίδα: Στην κόγχη της αψίδας του Ιερού Βήματος εικονίζονται Άγιοι Ιεράρχες συλλειτουργούντες. Αρχικά φαίνεται ότι εικονΐζοντο ολόσωμοι, αργότερα όμως κτίσθηκε εντός του χώρου της αψίδας η Αγία Τράπεζα, με αποτέλεσμα να καλυφθεί το κάτω μισό αυτών.

Ειδικότερα εικονίζονται οι εξής (από Β. προς Ν.):

Μέγας Αθανάσιος Αλεξανδρείας (;)

Στο λειτουργικό ειλητάριο, το οποίο κρατεί υπάρχει η επιγραφή:

« + Ο ΕVΛΟ

 ΓΩΝ

TOVC

ΕVΛΟΓ

ΟVΝ...

…….»

Ήτοι   σε   μεταγραφή:   Ό  ευλογών  τους  ευλογούν [τας  Σε Κ(ύρι)ε...Γ. 
2.  Ιωάννης ο Χρυσόστομος 
Φέρει λειτουργικό ειλητάριο με το κείμενο:

« + Ο ΘC Ο ΘC

ΗΜΩΝ

Ο ΤΩΝ..

ΡΑΝΙΩΝ

ΑΡΤΩΝ

ΤΗΝ ΤΡΟ

ΦΗΝ..».
Ήτοι, το κείμενο αυτό έχει σε μεταγραφή: « + Ό Θ(εό)ς, ό Θ(εό)ς ημών, ό των (ού)ρανίων άρτων, την τροφήν (τον παντός κόσμου...)».

3.  Μέγας Βασίλειος

Κρατεί λειτουργικό ειλητάριο με το κείμενο:

« + ΟΥΔΗC

ΑΞΙΟC ΤΩΝ

CΙΝΔΕΔΕ

ΜΕΝΩ

Ν ΤΑΙC

CΑΡΚΙ

…….»

Ήτοι, το κείμενο αυτό έχει σε μεταγραφή ως εξής: « + Ουδής άξιος των σινδεδεμένων ταις σαρκι[καις έπιθυμίαις...]».

4. Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (;)

Στο   ειλητάριο,   το   οποίο   φέρει,   υπάρχει   η   επιγραφή:

« + Ο ΤΑC

ΚΟΙΝΑC

ΤΑVΤΑC

ΚΑΙ CΝ.

ΩΝΟ.C...».

Ήτοι, το κείμενο αυτό έχει σε μεταγραφή ως εξής: « + 'Ο τάς κοινάς ταύτας καί σ(υ)ν(φ)ώνους (ημίν...)»

Στην αψίδα του βήματος ( κόχη του Ιερού)οι Ιεράρχες Μέγας Βασίλειος και Γρηγόριος ο Θεολόγος (δεξιά), Ιωάννης ο Χρυσόστομος (αριστερά).

Στο ανατολικό μέτωπο του Ιερού Βήματος εικονίζεται άνω μεν το Άγιον Μανδήλιον, στο μέσον δε ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Κάτωθεν και εκατέρωθεν της αψίδας εικονίζετο ανά ένας Άγιος Διάκονος, πιθανώτατα ο Άγιος Στέφανος ο Πρωτομάρτυς και ο Ά­γιος Λαυρέντιος. 
Νότιος τοίχος. 
Εικονίζονται τρεις Άγιοι, μετωπικοί, οι οποίοι κρατούν κλειστούς κώδικες Ευαγγελίων, ήτοι (από Α. προς Δ.). 
1.       Άγιος Ιεράρχης, αδιάγνωστος, εικονίζεται από την οσφύ και άνω. 
2.       Άγιος Νικόλαος(;), ολόσωμος. 
3.       Άγιος Ιεράρχης, αδιάγνωστος, ολόσωμος. 
Βόρειος τοίχος 
Διακρίνονται μόλις δύο Άγιοι Ιεράρχες, αδιάγνωστοι, μετωπικοί. 
Καμάρα Ιερού Βήματος 
Νότιο μισό: Άνω: Γέννηση του Χριστού. 
Κάτω: Εισόδια της Θεοτόκου. 
Βόρειο μισό: Άνω: Ανάσταση του Χριστού (Εις Άδου Κάθοδος). 
Κάτω: Επιτάφιος Θρήνος. 
Ανάληψη του Χριστού 
Στο ανατολικό άκρο της καμάρας και πάνω από το Ιερό Βήμα, εικονίζεται, ως συνήθως, η Ανάληψη του Χριστού. Ο Ιησούς παρί­σταται μέσα σε κυκλική δόξα, η οποία υποβαστάζεται από τέσσερεις Αγγέλους και αναλαμβάνεται στους ουρανούς.

Π. Κυρίως ναός 
Στην καμάρα του κυρίως ναού εικονίζονται σκηνές από το Δωδεκάορτο, ήτοι: 
Νότιο μισό: Ανω ζώνη (από Α. προς Δ.): 1. Βάπτιση, 2. Υπαπαντή.  Κάτω ζώνη: 3. Μεταμόρφωση, 4. Μυστικός Δείπνος. 
Βόρειο μισό: Ανω ζώνη (από Δ. προς Α.): 5. Προδοσία, 6. Σταύρωση.     Κάτω ζώνη: 7. Έγερση του Λαζάρου, 8. Βαϊφόρος

Σκηνές από το Δωδεκάορτο (πάνω αριστερά Η Προδοσία του Ιούδα, πάνω δεξιά με τη Σταύρωση, κάτω ζώνη αριστερά με την έγερση του Λαζάρου, κάτω δεξιά με τη Βαϊφόρο)

Ήτοι από τόν κύκλο του λεγόμενου Δωδεκαόρτου εικονίζονται συνολικά 14 παραστάσεις, οι εξής:

1.   Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. 
2.   Γέννηση του Χριστού. 
3.   Βάπτιση του Χριστού. 
4.   Υπαπαντή. 
5.   Μεταμόρφωση. 
6.   Έγερση του Λαζάρου. 
7.   Βαϊφόρος. 
8.   Μυστικός Δείπνος. 
9.   Προδοσία.

10.   Σταύρωση. 
11.  Επιτάφιος Θρήνος. 
12.   Ανάσταση (Εις Άδου Κάθοδος του Χριστού). 
13.   Ανάληψη. 
14.    Εισόδια της Θεοτόκου. 
Πιθανότατα αρχικά να εικονίζετο στην επιφάνεια της δυτικής ε­σωτερικής πλευράς και η Κοίμηση της Θεοτόκου, η οποία όμως κατεστράφη, όταν κατά την προς Δυσμάς διεύρυνση του ναού εκρημνίσθη ο δυτικός τοίχος. 
Νότιος τοίχος: Η επιφάνεια αυτού έχει καλυφθεί με επιχρίσματα κατά το μεγαλύτερο αυτού μέρος. Στο δυτικό άκρο εικονίζεται ένας  Άγγελος μεμονωμένος. 
Βόρειος τοίχος:Δυτικά του υπάρχοντος παραθύρου εικονίζεται ο­λόσωμος στρατιωτικός Άγιος, αδιά- γνωστος. Στο δυτικό άκρον παρί­σταται ένας Άγγελος με διάλιθα ενδύματα και αυτοκρατορικό λώρο. 
Πάνω περίπου από τον στυλοβάτη του τέμπλου υπάρχει ενισχυτι­κό σφενδόνιο (τόξο), στο εσωρράχιο του οποίου εικονίζονται τέσσε-ρεις ολόσωμες μορφές, οι οποίες φέρουν ειλητάρια. Πρόκειται πιθανώς για Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Στη δυτική πλευρά του τόξου υπάρχει μεγαλογράμματος επιγραφή, η οποία έχει ως εξής:

«........ ΤΩΝ ΕΠΙ CΟΙ ΠΕΠΗΘΩΤΩΝ CΤΕΡΕ..ΟΝ Κ......... ΑΝ

ΗΝ ΕΚΤΙCΩ ........... », ήτοι σε μεταγραφή: «(Τό στερέωμα) των επί

Σοί πεπηθώτων, στερέ(ωσ) ον Κ(ύρι)-{ε τήν Έκκλησί}αν, ην εκτίσω {τω τιμίφ Σου αίματι}». 
Οι τοιχογραφίες αυτές είναι καλής ποιότητας και προέρχονται πι­θανώς από τον 16ον αι.

δεξιά ο Χριστός, με μαθητές αριστερά άκρα ταπείνωση

κάτω δεξιά μυστικός δείπνος

προσθήκη α 
Όπως ήδη αναφέρθηκε, δυτικά του αρχικού ναού υπάρχει μετα­γενέστερη προσθήκη (εσωτ. διαστ. 3.27X3.00 μ.), στις εσωτερικές επι­φάνειες της οποίας διατηρούνται λείψανα από τοιχογραφίες, ήτοι: Καμάρα: Στο κλειδί της καμάρας υπάρχει διακοσμητική ταινία.
 Νότιο μισό καμάρας: Εικονίζεται η παράσταση της Δευτέρας Πα­ρουσίας.Διακρίνονται Άγγελοι, Άγιοι και άλλες μορφές, καθώς και ημιεξΐτηλες επιγραφές, όπως:

α) «. ΩΤΥΡ...» ήτοι: «[Σ]ωτηρ[ίαν]».

β) «ΑΓΓΕΛΟΙ ΟΙ...», ήτοι «"Αγγελοι οϊ...».

γ) «Ο ΠVΡΙΝΟC....... », ήτοι «Ό πύρινος [ποταμός]». 
Βόρειο μισό καμάρας: Παρίστανται επίσης σκηνές από την μνη­μειώδη παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας. Οι τοιχογραφίες της Προσθήκης Α είναι μετρίας ποιότητας και προέρχονται πιθανώς από τον 17ον αι.

οξυκόρυφη κόγχη της δεύτερης οικοδομικής φάσης του ναού

Στο εξωτερικό του ναού,  διατηρούνται δύο τόξα, τα οποία φαίνεται ότι στήριζαν είδος ανοικτού Προπύλου. Το τόξο στηρίζεται σε ελληνιστικό ορθογώνιο βωμό με γιρλάντες και βουκράνια και την επιγραφή «ΩΡΑΣΤΕΟΣ / ΥΙΟΥ ή ΤΟΥ / ΟΝΗΣΙΦΟΡΟΥ».

Επίσης,  βρίσκεται σε δεύτερη χρήση ένας ορθογώνιος ενεπίγραφος βωμός .Το περίεργο και με τους δύο βωμούς είναι ότι, εσκεμμένα ή μη, είναι τοποθετημένοι ανάποδα.

Αναγράφονται οι λέξεις: ΒΕΡΕΝΙΚΗ ΣΚΟΠΑ

Στο υπέρθυρο ένας μαρμάρινος σταυρός και εντός μερικά αρχιτεκτονικά εκτός θέσης.

η θύρα της δεύτερης οικοδομικής φάσης του ναού

μαρμάρινος σταυρός στο υπέρθυρο

διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη εκτός θέσης

Σύμφωνα με το Καρπαθίου σ.151, 342-343. Ο Αρχιστράτηγος Μιχαήλ ή Ασώματος έχει στο νάρθηκά του, προς το νότιο τοίχο, ένα μνημείο, που λέγεται ότι είναι τάφος κάποιου Δεσπότη.

αρκοσόλιο στην τρίτη οικοδομική φάση του ναού
]πιθανώς, ο τάφος κάποιου Δεσπότη, αριστερά, αρχιτεκτονικό μέλος εκτός θέσης (πιθανώς, βάση περιρραντηρίου)

κείμενο, πληροφορίες: ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ, Δρ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ 
ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ, ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ  ΚΩΑΚΑ τ.Γ σελ.107-113 από το dikeosnet του Μάνου Μαστρογιώργη
φωτογραφίες: Sophia Karagianni