Ένα πολύ ενδιαφέρον debate με αφορμή την προτομή του Rudolf Herzog

Ένα πολύ ενδιαφέρον debate με αφορμή την προτομή του Rudolf Herzog

Ένα μνημείο αφορμή για δημόσιο διάλογο.

Τις τελευταίες μέρες τοποθετήθηκε η προτομή του Γερμανού Αρχαιολόγου Rudolf Herzog, έργο του Κώου Αντώνη Χατζημιχαήλ, δίπλα σ' αυτήν του Κώου φυσιοδίφη Ιάκωβου Ζαρράφτη. Σ' αυτούς τους δύο χρωστάει η Κως το Ασκληπιείο. 

Ο Rudolf Ludwig Friedrich Herzog (1871–1953) ήταν Γερμανός αρχαιολόγος, κλασικός φιλόλογος και ιστορικός της ιατρικής. Γεννήθηκε στις 31 Αυγούστου 1871 και πέθανε στις 11 Μαρτίου 1953. Ήταν εκείνος που ανακάλυψε και διεξήγαγε ανασκαφές στο Ασκληπιείο της Κω, περίπου μεταξύ 1900–1907, με αξιοσημείωτο και διαρκές επιστημονικό αποτύπωμα, καθώς το Ασκληπιείο της Κω θεωρείται από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές τοποθεσίες στην Κω, αλλά και της Ελλάδας, -ίσως-και του κόσμου. Οι ανασκαφές ήταν σημαντικές για την κατανόηση της ιστορίας του τόπου και της αρχαίας ιατρικής. Το 1903, ο Ιάκωβος Ζαρράφτης προσελήφθη ως εργάτης του Γερμανού καθηγητή Αρχαιολογίας Herzog και συνέβαλε ουσιαστικά στην ανακάλυψη του Ασκληπιείου, αλλά όλα τα credits τα πήρε ο Herzog.

Ωστόσο, υπάρχει ένα πολιτικά βαρύ στοιχείο: Σύμφωνα με έρευνα που εύκολα μπορεί να γίνει από τον καθένα στο διαδίκτυο, αλλά και μέσω AI, πολίτες της Κω διαμαρτυρήθηκαν για την τοποθέτηση της προτομής, καθώς ο Herzog ήταν μέλος του Ναζιστικού Κόμματος (NSDAP).

Το ηθικό και ιστορικό debate για την τοποθέτηση της προτομής:

• Από τη μία, η προτομή τιμά και αναγνωρίζει το σπουδαίο αρχαιολογικό του έργο, τη συμβολή του στην αποκάλυψη ενός εξαιρετικά σημαντικού μνημείου.
• Από την άλλη, η συμμετοχή του στο Ναζιστικό Κόμμα εγείρει ερωτήματα ηθικής και συμβολισμών: μήπως αποδίδεται τιμή σε κάποιον που συνδέεται με ένα εγκληματικό καθεστώς;

1. Διαχωρισμός έργου και ιδεολογίας
Πολλοί υποστηρίζουν ότι μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα επιστημονικό έργο χωρίς να εγκρίνουμε τις πολιτικές προτιμήσεις του ατόμου. Το σύνολο της προσφοράς του Herzog στην αρχαιολογία παραμένει σημαντικό, ανεξάρτητα από τις πολιτικές του δράσεις. Σκεφτείτε ότι χωρίς αυτόν, πιθανά δεν θα υπήρχε το Ασκληπιείο.

2. Συμβολισμός και δημόσιος χώρος
Η παρουσία ενός μνημείου στον δημόσιο χώρο δεν είναι απαραίτητα αβλαβής: στέλνει μηνύματα για το ποιοι θεωρούνται ήρωες ή πρότυπα. Για πολλούς, κάποιος που ανήκε στο Ναζιστικό Κόμμα — ακόμη κι αν σημαντικός επιστημονικά — δεν είναι κατάλληλος να τιμάται με μνημείο.

Επιτρέψτε μου να δώσω ένα παράδειγμα:

Αγαπάμε ένα ποίημα για την ίδια την τέχνη ή για το βιογραφικό του δημιουργού τους? Ένα από τα πιο αγαπημένα μου ποιήματα είναι το "If" του Rudyard Kipling (1865–1936), το οποίο δίδασκα για πάρα πολλά χρόνια και στην τάξη. Πρόσφατα έμαθα ότι ο Kipling είχε απόψεις που σήμερα θεωρούνται ρατσιστικές, και επειδή οι ιδέες του για «ανωτερότητα φυλών» και «αποστολή της αυτοκρατορίας» θυμίζουν σε σημεία τη ρητορική που υιοθέτησαν οι Ναζί κάποιοι ταυτίζουν (λανθασμένα) τον ίδιο με τον ναζισμό. Να πάψω να διδάσκω το ποίημα αυτό, που αν το αποκόψεις από τον δημιουργό του και το διαβάσεις απλά σαν ένα ποίημα, συγκινεί κάθε φορά που διαβάζεται? Ειδικά όταν μιλάμε για 100 χρόνια πριν? 

Το ζήτημα αφορά πώς διαχειριζόμαστε την ιστορία, την τέχνη, την αρχαιολογία: τι κρατάμε, τι αφαιρούμε, και πώς το παρουσιάζουμε ώστε να διατηρείται η μνήμη χωρίς έπαινο σε αμφιλεγόμενα στοιχεία. Επίσης, είναι περίεργο να κρίνουμε τις αντιλήψεις του 1900 με τα δεδομένα του σήμερα. Είναι προφανές ότι η προτομή τοποθετήθηκε γιατί ο Herzog ανακάλυψε το Ασκληπιείο. Για τον ίδιο λόγο, ο Δήμος Κω του αφιέρωσε και σχετική Οδό. Για τον ίδιο λόγο αναφέρεται σε όλα τα βιβλία που αφορούν στην ιστορία της Κω. 

Παρ' όλα αυτά δεν είναι το ίδιο να διαβάζουμε ένα ποίημα κάποιου με του οποίου τις απόψεις δεν συμφωνούμε, και άλλο να στήνουμε ένα μνημείο του σε περίοπτη θέση.

Έχει, όμως, τεράστιο ενδιαφέρον, να αποφανθούν ειδικοί επί του θέματος, ιστορικοί και αρχαιολόγοι.

*Να σημειωθεί ότι η προτομή φτιάχτηκε πριν 15 χρόνια και, άγνωστο σε μένα γιατί, παρέμεινε σε μία αποθήκη, ίσως γιατί "γνώριζε" πως θα δημιουργούσε τεράστια αντιπαράθεση με την τοποθέτησή της.

Άραγε τι θεωρείτε σωστό να γίνει?

• να διατηρηθεί η προτομή ως έχει?
• να αφαιρεθεί η προτομή?
• να διατηρηθεί με κριτική τεκμηρίωση (π.χ να συνοδεύεται από επεξηγηματική πινακίδα ή περιγραφή που να αναφέρει μεν το σημαντικό εύρημα του Ασκληπιείου, αλλά και τη συμμετοχή του σε ένα αποδοκιμασμένο καθεστώς, έτσι, ώστε το μνημείο να λειτουργεί και εκπαιδευτικά και ως αφορμή δημόσιου διαλόγου)?
• ή να δημιουργήσει κάποιο άλλο, πιο ουδέτερο σύμβολο για τον επιστημονικό ρόλο του, αν υπάρχει ευρύτερη συμφωνία ότι δεν πρέπει να τον τιμούμε συμβολικά λόγω της ιδεολογίας του?

φωτογραφίες: Sophia Karagianni

με πληροφορίες από Wikipedia και chatgpt