Ο ΗΜΙΤΕΛΗΣ ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΤΟ ΜΟΝΑΓΡΙ

Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΤΟ ΜΟΝΑΓΡΙ

Ο Άγιος Ανδρέας βρίσκεται στην περιοχή Μονάγρι, περίπου 200 μέτρα βόρεια του βυζαντινού ναού της Ζωοδόχου Πηγής (Παναγία Μονάγρι).Ο ναός, άγνωστο γιατί, παραμένει ημιτελής εδώ και χρόνια. Το σίγουρο είναι ότι χτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού, του οποίου διακρίνονταν τα θεμέλια και χαμηλός τοίχος ανάμεσα σε θάμνους.

Όποιος κατευθυνθεί προς την Παναγία Μονάγρι ή την Ατσιγγάνα, είναι αδύνατον να προσπεράσει το πετρόκτιστο αυτό εκκλησάκι, καθώς στέκεται σε ξέφωτο μέσα στο δάσος, πιθανόν σε ιδιωτική έκταση.

κίονας που επιβεβαιώνει την ύπαρξη παλαιότερου ναού

 κείμενο, φωτογραφίες: Sophia Karagianni

ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΗ, ΖΙΑ

ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΗ, ΖΙΑ

Το 16^ο και 17^ο αιώνα δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε οικισμός στην περιοχή του Ασφενδιού. Ίσως λίγοι άνθρωποι να κατοικούσαν στην περιοχή της Ζιας, όπου υπήρχε πάντα η Παναγία η Κουβουκλιανή, δηλαδή η παλιά Μονή των Σπονδών, με το παρεκκλήσι των Εισοδίων της Θεοτόκου στην Κεφαλόβρυση, από όπου ανέβλυζε άφθονο νερό. Το παρεκκλήσι των Εισοδίων της Θεοτόκου ήταν παλαιό μετόχι της Μονής των Σπονδών και είχε χτιστεί σε δύο φάσεις. 

Το αρχικό βυζαντινό ναϋδριο έγινε Άγιο Βήμα και επεκτάθηκε ο ναός προς Δυτικά. Αργότερα προστέθηκε νάρθηκας στο βόρειο μέρος. Οι παλαιές τοιχογραφίες του 15^ου ή 16^ου αιώνα καλύφθηκαν από επιχρίσματα.

Συγκέντρωνε άλλοτε πλήθος προσκυνητών για την ειδυλλιακή του θέση, κάτω από την ποδιά του Δικαίου και για το άφθονο νερό που ανέβλυζε από τα έγκατα του ναού και πότιζε ως «θείον δώρον» ανθρώπους και αγρούς.

Η Κεφαλόβρυση, η μεγαλύτερη απ’όλες τις πηγές στο Ασφενδιού αναφέρεται στο «Το εν Ασφενδιού Αγίασμα της Κουβουκλιανής» ανάτυπο από το Δωδεκανησιακόν Αρχείον, τομ.Γ’,1958 Ζαρράφτη, ό.π.σ.72 και Καρπαθίου, όπου γίνεται γνωστό ότι το νερό της πηγής αυτής, που αναβλύζει από τα έγκατα του παρεκκλησιού των Εισοδίων της Θεοτόκου, θεωρείται αγίασμα από τους Χριστιανούς.

«Ης το πολύ και ορμητικόν ύδωρ εγύριζε πολλούς υδρομύλους και παρά την οποίαν υπέρκειτ’ εκκλησία επ’ονόματι των Εισοδίων της Παναγίας, εν η κρύπτονται τ’ αρχαία πηγάδια της πηγής»

πληροφορίες:

Το Ασφενδιού της Κω-Μανόλη Σ. Κιαπόκα

Ιστορία της Νήσου Κω-Βασίλη Σ. Χατζηβασιλείου

Dikaiosnet

Η Γιορτή της Παναγίας το 2011

Μονή Σπονδών 

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Δρ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ     

Κωακά Γ σελ. 89-90  

ΖΙΑ, ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΗ, ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Νότια του οικισμού και σε απόσταση περί τα 150 μ. από της κεν­τρικής Πλατείας, μέσα σε δασώδη έκταση και στη θέση Κεφαλόβρυ­ση, από όπου αναβλύζει μεγάλη πηγή νερού, κείται ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου).

 

  
Ο ναός παρουσιάζει δύο οικοδομικές φάσεις, ήτοι: αρχικά κτίσθηκε μικρών διαστάσεων, μονόχωρο ναΰδριο (εσωτ. διαστ. 2.70 Χ 2.55 μ.), το οποίο εκαλύφθηκε με κτιστή καμάρα και υδραυλικό κονίαμα εξω­τερικά. Η ανατολική αυτού πλευρά περατούται σε μίαν ημικυκλικήν αψίδα (χορδής 1.96 και βέλους 0.90 μ.). Αργότερα καθαιρέθηκε ο δυ­τικός τοίχος του αρχικού ναϋδρίου και επεκτάθηκε προς τα δυτικά. Κατασκευάσθηκε ορθογωνίου κατόψεως χώρος (εσωτ. διαστ. 6.95 Χ 4.00 μ.), ο οποίος καλύπτεται με κτιστή καμάρα και υδραυλικό κο­νίαμα εξωτερικά. Δυτικά αυτού κατασκευάσθηκε ορθογωνίου κατό­ψεως νάρθηκας. Έκτοτε το αρχικό ναΰδριο χρησιμεύει ως Ιερό Βήμα του όλου ναού.

Στις εσωτερικές επιφάνειες του αρχικού ναϋδρίου υπήρχαν τοιχο­γραφίες, που εκαλύφθησαν από μεταγενέστερα επιχρίσματα. Λείψανα αυτών διακρίνονται στο ανατολικό άκρο της νοτίας εσωτερικής πλευράς. Οι τοιχογραφίες αυτές προέρχονται πιθανώς από τον 15ον-16ον αι. και λείψανα αυτών διατηρούνται κάτω από τα μεταγενέστερα επι­χρίσματα.

 φωτογραφίες: Sophia Karagianni

Ο ΑΓΙΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΑΜΑΙΝΑ

Ο ΑΓΙΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΑΜΑΙΝΑ

Σε μια πανέμορφη τοποθεσία, κάπου ανάμεσα στο Κάστρο της Αντιμάχειας  και την Καρδάμαινα βρίσκεται το εξωκκλήσι του Αγίου Φιλίππου.
Υπάρχει χωματόδρομος από το Κάστρο της Αντιμάχειας  που οδηγεί στο ξωκκλήσι αλλά είναι σε πολύ κακή κατάσταση, είναι προτιμότερο να επιλέξετε το δρόμο από την Καρδάμαινα.

Το συγκεκριμένο ξωκκλήσι, άγνωστο στους περισσότερους, δεν υπήρχε καν στο χάρτη (πρόσφατα συμπεριλήφθηκε), αποτελεί Μετόχι της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Μητρός Ηγαπημένου Πάτμου και ανήκει στην ενορία Γενεσίου Θεοτόκου της Καρδάμαινας.
Ο Άγιος Φίλιππος χτίστηκε το 2004 από το Φίλιππο Π. Σακελλαρίου, όπως μαρτυρά μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο της μονής.

Το εσωτερικό του ναού θυμίζει μοναστήρι, γιατί εκτός από το ναό υπάρχουν βοηθητικοί χώροι, όπως μια μεγάλη τραπεζαρία και κουζίνα που φροντίζονται από μοναχές που έρχονται από την Πάτμο αρκετές φορές το χρόνο.

Ο Άγιος Φίλιππος γιορτάζει στις 14 Νοεμβρίου. Την παραμονή (δηλαδή σήμερα), τελείται μέγας πανηγυρικός εσπερινός από τον Ιερομόναχο Ηλία που έρχεται κάθε χρόνο από την Πάτμο.

ο Άγιος Φίλιππος

περισσότερες πληροφορίες για τη γιορτή του το 2011 εδώ:
περισσότερες πληροφορίες για το βίο του Αγίου, εδώ:

ο τάφος του Αγ. Φιλίππου στην Ιεράπολη της Μικράς Ασίας

Πέτρα και χώμα από τον τάφο του Αποστόλου Φιλίππου

φωτογραφίες: Sophia Karagianni

ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ, ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ

ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ, ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ   
(aka Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, Ασώματοι, Αρχιστράτηγος Μιχαήλ, Άρχων Μιχαήλ)

στην παλαιότερη φωτο υπάρχει καμπάνα στην αψίδα (βόρεια όψη)

στην πρόσφατη φωτογραφία η καμπάνα αφαιρέθηκε

  ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Δρ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ

ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ, ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ  ΚΩΑΚΑ τ.Γ σελ.107-113

(διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου)

Νοτιοδυτικά του οικισμού κείται ο ναός των Αγίων Ασωμάτων Τα­ξιαρχών Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ (8 Νοεμβρίου), ο οποίος προ­έρχεται από περισσότερες οικοδομικές περιόδους.

Αρχικά κτίσθηκε στη θέση αυτή μονόχωρο οικοδόμημα (εσωτ. διαστ. 4.75X2.82 μ.), το οποίο εκαλύπτετο με κτιστή, ημικυλινδρική οροφή και έφερε εξωτερικά υδραυλικό κονίαμα. Η κάτοψη αυτού εί­ναι ορθογωνίου σχήματος (εσωτ. διαστ. 4.75X2.82 μ.). Η ανατολική αυτού πλευρά περατούται σε μίαν ημικυκλική αψίδα (χορδής 1.70 και βέλους 0.87 μ.). Στο μέσον της αψίδος ανοίγεται μικρών διαστάσεων πολεμιστροειδές παράθυρο.

Σε μία δεύτερη οικοδομική περίοδο έγινε προέκταση του αρχικού ναϋδρίου προς τα δυτικά (εσωτ. διαστ, προεκτάσεως: 3.27X3.00 μ.), η οποία εκαλύφθη επίσης με κτιστή ημικυλινδρική στέγη.

Σε μία τρίτη οικοδομική περίοδο προσετέθηκε προς τα δυτικά άλ­λος ορθογωνίου κατόψεως χώρος (εσωτ. διαστ. 3.60X2.78 μ.), ο οποίος εκαλύφθη με ξύλινη οριζόντια στέγη και στρώμα αργίλου (πατελιά, ό­πως λέγεται στα Δωδεκάνησα).

Ο χώρος σήμερα είναι εσωτερικά ενιαίος, αν και διακρίνονται σαφέστατα οι τρεις διαφορετικές οικοδομικές φάσεις του μνημείου. Το αρχικό ναΰδριο είχε πλάτος εσωτερικό 2.82 μ., η δεύτερη προσθήκη έχει εσωτερικό πλάτος 3.27 μ. και η τρίτη 3.60 μ.

ανατολική όψη

Η τοιχοποιία του ναού αποτελείται από αργολιθοδομή και ασβεστοκονίαμα. Κατά την ανέγερση αυτού εχρησιμοποιήθησαν επίσης διά­φορα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, προερχόμενα από παλαιότερα κτίσματα. Στο δυτικό τμήμα της βόρειας εξωτερικής πλευράς του ναού δια­τηρούνται δύο τόξα, τα οποία φαίνεται ότι εστήριζαν είδος ανοικτού Προπύλου. 
Στις εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του ναού διατηρούνται τοι­χογραφίες. Ειδικώτερα υπάρχει το εξής εικονογραφικό πρόγραμμα: 
1. Ιερό Βήμα 
Τεταρτοσφαίριο: Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονίζεται, ως συνήθως, η Δέηση. Στο κέντρο της συνθέσεως παρίσταται ο Ιησούς Χριστός μετωπικός και κρατεί ανοικτό κώδικα Ευαγγελίου με την ε­πιγραφή:

                                                                                  ΤΟ ΦΩC ΤΟV

ΚΟCΜΟV

Ο ΑΚΟ

Ήτοι, σε μεταγραφή: (+ Έγώ ειμί) τό φως τον κόσμου, ό άκο(λου-θών μοι]». 
Αψίδα: Στην κόγχη της αψίδας του Ιερού Βήματος εικονίζονται Άγιοι Ιεράρχες συλλειτουργούντες. Αρχικά φαίνεται ότι εικονΐζοντο ολόσωμοι, αργότερα όμως κτίσθηκε εντός του χώρου της αψίδας η Αγία Τράπεζα, με αποτέλεσμα να καλυφθεί το κάτω μισό αυτών.

Ειδικότερα εικονίζονται οι εξής (από Β. προς Ν.):

Μέγας Αθανάσιος Αλεξανδρείας (;)

Στο λειτουργικό ειλητάριο, το οποίο κρατεί υπάρχει η επιγραφή:

« + Ο ΕVΛΟ

 ΓΩΝ

TOVC

ΕVΛΟΓ

ΟVΝ...

…….»

Ήτοι   σε   μεταγραφή:   Ό  ευλογών  τους  ευλογούν [τας  Σε Κ(ύρι)ε...Γ. 
2.  Ιωάννης ο Χρυσόστομος 
Φέρει λειτουργικό ειλητάριο με το κείμενο:

« + Ο ΘC Ο ΘC

ΗΜΩΝ

Ο ΤΩΝ..

ΡΑΝΙΩΝ

ΑΡΤΩΝ

ΤΗΝ ΤΡΟ

ΦΗΝ..».
Ήτοι, το κείμενο αυτό έχει σε μεταγραφή: « + Ό Θ(εό)ς, ό Θ(εό)ς ημών, ό των (ού)ρανίων άρτων, την τροφήν (τον παντός κόσμου...)».

3.  Μέγας Βασίλειος

Κρατεί λειτουργικό ειλητάριο με το κείμενο:

« + ΟΥΔΗC

ΑΞΙΟC ΤΩΝ

CΙΝΔΕΔΕ

ΜΕΝΩ

Ν ΤΑΙC

CΑΡΚΙ

…….»

Ήτοι, το κείμενο αυτό έχει σε μεταγραφή ως εξής: « + Ουδής άξιος των σινδεδεμένων ταις σαρκι[καις έπιθυμίαις...]».

4. Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (;)

Στο   ειλητάριο,   το   οποίο   φέρει,   υπάρχει   η   επιγραφή:

« + Ο ΤΑC

ΚΟΙΝΑC

ΤΑVΤΑC

ΚΑΙ CΝ.

ΩΝΟ.C...».

Ήτοι, το κείμενο αυτό έχει σε μεταγραφή ως εξής: « + 'Ο τάς κοινάς ταύτας καί σ(υ)ν(φ)ώνους (ημίν...)»

Στην αψίδα του βήματος ( κόχη του Ιερού)οι Ιεράρχες Μέγας Βασίλειος και Γρηγόριος ο Θεολόγος (δεξιά), Ιωάννης ο Χρυσόστομος (αριστερά).

Στο ανατολικό μέτωπο του Ιερού Βήματος εικονίζεται άνω μεν το Άγιον Μανδήλιον, στο μέσον δε ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Κάτωθεν και εκατέρωθεν της αψίδας εικονίζετο ανά ένας Άγιος Διάκονος, πιθανώτατα ο Άγιος Στέφανος ο Πρωτομάρτυς και ο Ά­γιος Λαυρέντιος. 
Νότιος τοίχος. 
Εικονίζονται τρεις Άγιοι, μετωπικοί, οι οποίοι κρατούν κλειστούς κώδικες Ευαγγελίων, ήτοι (από Α. προς Δ.). 
1.       Άγιος Ιεράρχης, αδιάγνωστος, εικονίζεται από την οσφύ και άνω. 
2.       Άγιος Νικόλαος(;), ολόσωμος. 
3.       Άγιος Ιεράρχης, αδιάγνωστος, ολόσωμος. 
Βόρειος τοίχος 
Διακρίνονται μόλις δύο Άγιοι Ιεράρχες, αδιάγνωστοι, μετωπικοί. 
Καμάρα Ιερού Βήματος 
Νότιο μισό: Άνω: Γέννηση του Χριστού. 
Κάτω: Εισόδια της Θεοτόκου. 
Βόρειο μισό: Άνω: Ανάσταση του Χριστού (Εις Άδου Κάθοδος). 
Κάτω: Επιτάφιος Θρήνος. 
Ανάληψη του Χριστού 
Στο ανατολικό άκρο της καμάρας και πάνω από το Ιερό Βήμα, εικονίζεται, ως συνήθως, η Ανάληψη του Χριστού. Ο Ιησούς παρί­σταται μέσα σε κυκλική δόξα, η οποία υποβαστάζεται από τέσσερεις Αγγέλους και αναλαμβάνεται στους ουρανούς.

Π. Κυρίως ναός 
Στην καμάρα του κυρίως ναού εικονίζονται σκηνές από το Δωδεκάορτο, ήτοι: 
Νότιο μισό: Ανω ζώνη (από Α. προς Δ.): 1. Βάπτιση, 2. Υπαπαντή.  Κάτω ζώνη: 3. Μεταμόρφωση, 4. Μυστικός Δείπνος. 
Βόρειο μισό: Ανω ζώνη (από Δ. προς Α.): 5. Προδοσία, 6. Σταύρωση.     Κάτω ζώνη: 7. Έγερση του Λαζάρου, 8. Βαϊφόρος

Σκηνές από το Δωδεκάορτο (πάνω αριστερά Η Προδοσία του Ιούδα, πάνω δεξιά με τη Σταύρωση, κάτω ζώνη αριστερά με την έγερση του Λαζάρου, κάτω δεξιά με τη Βαϊφόρο)

Ήτοι από τόν κύκλο του λεγόμενου Δωδεκαόρτου εικονίζονται συνολικά 14 παραστάσεις, οι εξής:

1.   Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. 
2.   Γέννηση του Χριστού. 
3.   Βάπτιση του Χριστού. 
4.   Υπαπαντή. 
5.   Μεταμόρφωση. 
6.   Έγερση του Λαζάρου. 
7.   Βαϊφόρος. 
8.   Μυστικός Δείπνος. 
9.   Προδοσία.

10.   Σταύρωση. 
11.  Επιτάφιος Θρήνος. 
12.   Ανάσταση (Εις Άδου Κάθοδος του Χριστού). 
13.   Ανάληψη. 
14.    Εισόδια της Θεοτόκου. 
Πιθανότατα αρχικά να εικονίζετο στην επιφάνεια της δυτικής ε­σωτερικής πλευράς και η Κοίμηση της Θεοτόκου, η οποία όμως κατεστράφη, όταν κατά την προς Δυσμάς διεύρυνση του ναού εκρημνίσθη ο δυτικός τοίχος. 
Νότιος τοίχος: Η επιφάνεια αυτού έχει καλυφθεί με επιχρίσματα κατά το μεγαλύτερο αυτού μέρος. Στο δυτικό άκρο εικονίζεται ένας  Άγγελος μεμονωμένος. 
Βόρειος τοίχος:Δυτικά του υπάρχοντος παραθύρου εικονίζεται ο­λόσωμος στρατιωτικός Άγιος, αδιά- γνωστος. Στο δυτικό άκρον παρί­σταται ένας Άγγελος με διάλιθα ενδύματα και αυτοκρατορικό λώρο. 
Πάνω περίπου από τον στυλοβάτη του τέμπλου υπάρχει ενισχυτι­κό σφενδόνιο (τόξο), στο εσωρράχιο του οποίου εικονίζονται τέσσε-ρεις ολόσωμες μορφές, οι οποίες φέρουν ειλητάρια. Πρόκειται πιθανώς για Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Στη δυτική πλευρά του τόξου υπάρχει μεγαλογράμματος επιγραφή, η οποία έχει ως εξής:

«........ ΤΩΝ ΕΠΙ CΟΙ ΠΕΠΗΘΩΤΩΝ CΤΕΡΕ..ΟΝ Κ......... ΑΝ

ΗΝ ΕΚΤΙCΩ ........... », ήτοι σε μεταγραφή: «(Τό στερέωμα) των επί

Σοί πεπηθώτων, στερέ(ωσ) ον Κ(ύρι)-{ε τήν Έκκλησί}αν, ην εκτίσω {τω τιμίφ Σου αίματι}». 
Οι τοιχογραφίες αυτές είναι καλής ποιότητας και προέρχονται πι­θανώς από τον 16ον αι.

δεξιά ο Χριστός, με μαθητές αριστερά άκρα ταπείνωση

κάτω δεξιά μυστικός δείπνος

προσθήκη α 
Όπως ήδη αναφέρθηκε, δυτικά του αρχικού ναού υπάρχει μετα­γενέστερη προσθήκη (εσωτ. διαστ. 3.27X3.00 μ.), στις εσωτερικές επι­φάνειες της οποίας διατηρούνται λείψανα από τοιχογραφίες, ήτοι: Καμάρα: Στο κλειδί της καμάρας υπάρχει διακοσμητική ταινία.
 Νότιο μισό καμάρας: Εικονίζεται η παράσταση της Δευτέρας Πα­ρουσίας.Διακρίνονται Άγγελοι, Άγιοι και άλλες μορφές, καθώς και ημιεξΐτηλες επιγραφές, όπως:

α) «. ΩΤΥΡ...» ήτοι: «[Σ]ωτηρ[ίαν]».

β) «ΑΓΓΕΛΟΙ ΟΙ...», ήτοι «"Αγγελοι οϊ...».

γ) «Ο ΠVΡΙΝΟC....... », ήτοι «Ό πύρινος [ποταμός]». 
Βόρειο μισό καμάρας: Παρίστανται επίσης σκηνές από την μνη­μειώδη παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας. Οι τοιχογραφίες της Προσθήκης Α είναι μετρίας ποιότητας και προέρχονται πιθανώς από τον 17ον αι.

οξυκόρυφη κόγχη της δεύτερης οικοδομικής φάσης του ναού

Στο εξωτερικό του ναού,  διατηρούνται δύο τόξα, τα οποία φαίνεται ότι στήριζαν είδος ανοικτού Προπύλου. Το τόξο στηρίζεται σε ελληνιστικό ορθογώνιο βωμό με γιρλάντες και βουκράνια και την επιγραφή «ΩΡΑΣΤΕΟΣ / ΥΙΟΥ ή ΤΟΥ / ΟΝΗΣΙΦΟΡΟΥ».

Επίσης,  βρίσκεται σε δεύτερη χρήση ένας ορθογώνιος ενεπίγραφος βωμός .Το περίεργο και με τους δύο βωμούς είναι ότι, εσκεμμένα ή μη, είναι τοποθετημένοι ανάποδα.

Αναγράφονται οι λέξεις: ΒΕΡΕΝΙΚΗ ΣΚΟΠΑ

Στο υπέρθυρο ένας μαρμάρινος σταυρός και εντός μερικά αρχιτεκτονικά εκτός θέσης.

η θύρα της δεύτερης οικοδομικής φάσης του ναού

μαρμάρινος σταυρός στο υπέρθυρο

διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη εκτός θέσης

Σύμφωνα με το Καρπαθίου σ.151, 342-343. Ο Αρχιστράτηγος Μιχαήλ ή Ασώματος έχει στο νάρθηκά του, προς το νότιο τοίχο, ένα μνημείο, που λέγεται ότι είναι τάφος κάποιου Δεσπότη.

αρκοσόλιο στην τρίτη οικοδομική φάση του ναού
]πιθανώς, ο τάφος κάποιου Δεσπότη, αριστερά, αρχιτεκτονικό μέλος εκτός θέσης (πιθανώς, βάση περιρραντηρίου)

κείμενο, πληροφορίες: ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ, Δρ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ 
ΠΑΛΑΙΟ ΠΥΛΙ, ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ  ΚΩΑΚΑ τ.Γ σελ.107-113 από το dikeosnet του Μάνου Μαστρογιώργη
φωτογραφίες: Sophia Karagianni