ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΧΟΥΣΑ

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΧΟΥΣΑ

Το εκκλησάκι της Παναγιάς της "Αχούσας" είναι αφιερωμένο στην απόδοση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (εννιάμερα της Παναγίας), γιορτάζει στις 23 Αυγούστου και ανήκει στην Ενορία Γενεσίου Θεοτόκου Λαγουδίου. 

Η παλιά και κύρια ονομασία του ναϋδρίου ήταν Παναγία η Ελεούσα. "Αχούσα" είναι το όνομα της περιοχής στην οποία βρίσκεται το εκκλησάκι, πολύ κοντά στη Μινιέρα και φυσικά ανήκει στην ευρύτερη περιοχή του Ασφενδιού.

Άγνωστο το πόσο παλιό είναι το εκκλησάκι της Παναγιάς της Αχούσας. Ο παπα-Κυριάκος αναφέρει ότι μπορεί να είναι και πεντακοσίων ετών. Ο Μητροπολίτης Καρπάθιος αναφέρει στην "Εκκλησία Κω" ότι πρώτη φορά συναντούμε τη λέξη Αχούσα (με τη γραφή Αγχούσα) στον Κώδικα Γ', σε πωλητήριο της 15ης Οκτωβρίου 1856.

 Ο παπα-Κυριάκος αναφέρει επίσης ότι μέχρι πριν 70 χρόνια το εκκλησάκι δεν είχε καν πόρτα, μαζεύονταν μέσα οι πέρδικες για να προφυλακτούν κι έτσι αποτελούσαν εύκολο στόχο για τους κυνηγούς της περιοχής που πήγαιναν και τις μάζευαν. Το 1954, με τη συνδρομή ευσεβών χριστιανών, και των κληρονόμων του Παπα-Χαραλάμπους Κιάρη από την Αμερική, έγιναν οι απαραίτητες επιδιορθώσεις, όπως η τοποθέτηση πόρτας και επίστρωση με αμμοκονίαμα.

ο παπα Κυριάκος μου δίνει πληροφορίες για την Παναγιά την Αχούσα

Στο εσωτερικό της εκκλησίας υπάρχει πολύ παλιά αλλά καλοδιατηρημένη τοιχογραφία της Παναγίας, άγνωστης χρονολογίας.

Όσον αφορά την ετυμολογία της λέξης "Αχούσα", υπάρχουν κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις. Ανάμεσα στα αρχαία τοπωνύμια του δωδ/σιακού χώρου, που ερευνήθηκαν σχεδόν εξαντλητικά, είναι το τοπωνύμιο Αχούσα, που το συναντάμε σε επτά διαφορετικές τοποθεσίες σε 4 νησιά, στην Κω, στη Νίσυρο, στη Ρόδο και στην Κάρπαθο.

Όλοι οι ερευνητές, γλωσσολόγοι και ονοματολόγοι συμφωνούν ότι είναι δωρικός τύπος ενεστώτα μετοχής του ρήματος ηχέω=ώ: ο ηχών-η ηχούσα>η αχούσα, επειδή δημιουργείται αντήχηση μέσα στο χώρο που προσδιορίζεται από το τοπωνύμιο. Την ίδια άποψη έχει και ο παπα-Κυριάκος, ο οποίος μου είπε ότι υπήρχε τόσο έντονη ηχώ στην περιοχή που κάποιος φώναζε στον Προφήτη Ηλία κι ο αντίλαλος ακουγόταν στην Αχούσα.

το εκκλησάκι το 2012

Όμως, υπάρχουν κι αυτοί που δε συμφωνούν, κι η έρευνα ήταν τόσο μεγάλη που τ' αποτελέσματά της ήταν εισήγηση του Μιχ. Σκανδαλίδη με τίτλο : "Αχούσα: ένα δυσετυμολόγητο τοπωνύμιο της Δωδ/σου" στο Θ' Πολιτιστικό Συμπόσιο Δωδ/σου, που οργάνωσε η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδ/σου στην Κάσο το 1995.

Επειδή, λοιπόν, η εδαφική διαμόρφωση της περιοχής είναι πεδινή, θεωρείται αδύνατη η δημιουργία αντήχησης. Ο Αναστ. Καραναστάσης αναφέρει χαρακτηριστικά για την Αχούσα του Ασφενδιού: "Στην περιοχή δεν γίνεται αντήχηση, επομένως δεν προέρχεται από το ηχούσα". Να σημειωθεί ότι την πεδινή περιοχή της Αχούσας τη διασχίζει ο ομώνυμος ποταμός. Η ύπαρξη, λοιπόν, νερού στην περιοχή, οδήγησε το Μιχ. Σκανδαλίδη να διακρίνει την υδρωνυμική ρίζα -αχ- που προέρχεται από το ινδοευρωπαϊκό a k w a και δηλώνει το νερό. Άρα θα μπορούσε απλά να σημαίνει, τόπος με μόνιμο νερό.

Ο Μ. Παξινός σε μια προσπάθεια ετυμολόγησης θεωρεί εξίσου πιθανές δύο εκδοχές: α) από την Παναγία ιάχουσα, μετοχή του ρήματος ιάχω=φωνάζω, κραυγάζω, θρηνώ και β) από το επιφώνημα "αχ" ή από του ουσιαστικό άχος=θλίψη, ψυχικός πόνος, πένθος. Έτσι το Ηχούσα σιγά, σιγά έγινε Αχούσα, σύμφωνα με την τοπολαλιά. Κατά μια άλλη εκδοχή, συγκέντρωνε τα ‘αχ και βαχ’ τους αναστεναγμούς, τις προσευχές και τις παρακλήσεις των σκλαβωμένων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας, Ιταλοκρατίας και Γερμανοκρατίας, οι οποίοι παρακαλούσαν την Παναγία για την λευτεριά τους.

Μια τελευταία προσέγγιση, γιατί όπως βλέπετε το θέμα είναι ανεξάντλητο και δε θέλω να σας κουράσω, είναι του Μανόλη Κιαπόκα ο οποίος είπε πως στην περιοχή Αχούσα δεν παρατηρείται, τη σημερινή εποχή, αφθονία νερού (χωρίς να αποκλείεται παρουσία σε παλαιότερους χρόνους), άρα πιθανά δεν προέρχεται το "Αχούσα" από το νερό. Αντίθετα, όπως προείπα, η πρώτη αναφορά της εκκλησίας στον Κώδικα Γ' ήταν Αγχούσα κι όχι Αχούσα. Άγχουσα είναι ένα φυτό από τη ρίζα του οποίου βγαίνει κόκκινη βαφή και υπήρχε στην Κω, κι έτσι ο Κιαπόκας θεωρεί πιθανότερη την προέλευση του τοπωνυμίου από το φυτό άγχουσα.

Την παραμονή της γιορτής της, στις 22 Αυγούστου τελείται εσπερινός και ακολουθεί πανηγύρι με ζωντανή μουσική και πολύ φαγητό.
  
Πηγή: "Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969-Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω) (Τόμος Α'-βιβλίο Β'- σ.134)
Μιχάλη Ευστ. Σκανδαλίδη-Τοπωνυμικά και Ονοματικά της Νήσου Κω
Προσκυνηματική εκδρομή στην Παναγιά την Αχούσα
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni