Ρωμαϊκό κτίσμα στην περιοχή Ελληνικά στο Ψαλίδι Κω

Ρωμαϊκό κτίσμα στην περιοχή Ελληνικά στο Ψαλίδι Κω

Στην περιοχή του Ψαλιδίου της πόλης Κω στη θέση «Ελληνικά» και σε μικρή απόσταση ΒΑ της εκκλησίας Παναγίας Ευαγγελίστριας του Τουλαντά σώζεται μνημειώδες θολωτό κτίσμα ρωμαϊκής εποχής, χρονολογούμενο εκ της τοιχοποιίας του τον 3ο αι. μ.Χ. 

Δυστυχώς είναι δύσκολα ανιχνεύσιμο από τον δρόμο πρόσβασης, καθώς περιβάλλεται από σύγχρονες οικοδομές και αποθήκες που το «πνίγουν», ενώ η οργιώδης βλάστηση και τα πεταμένα κλαδιά στην είσοδό του το καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό.

Η είσοδος στη βόρεια πλευρά

Θα προσπαθήσουμε να συνθέσουμε τις λιγοστές πληροφορίες που διαθέτουμε για το μνημείο, προκειμένου να μη χαθούν οριστικά στο πέρασμα του χρόνου και της εγκατάλειψης, με την ευχή να αποτελέσει σύντομα αντικείμενο μελέτης και αναλυτικής δημοσίευσης. 

Η ύπαρξή του ήταν γνωστή στους Ιταλούς ανασκαφείς της Κω ήδη από τον περασμένο αιώνα και μάλιστα η θέση του σημειώνεται επακριβώς στον αδημοσίευτο χάρτη της νήσου Κω με τη θέση των μέχρι τότε εντοπισμένων αρχαιοτήτων (1925). Τον χάρτη συνέταξε επιμελώς ο αρχαιολόγος L. Laurenzi με την επιστημονική ομάδα του και σήμερα φυλάσσεται στο αρχείο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου. 

Παρότι είναι ορατό μνημείο και διασώζει τη θολωτή οροφή του, δεν έχει μελετηθεί ακόμα και αρκούμαστε στις ελάχιστες σημειώσεις που το συνοδεύουν: οι διαστάσεις του είναι 5,40 μήκος Χ 4,90 πλάτος Χ 4 μ. ύψος, χυτής κατασκευής, το λεγόμενο opus caementicium των Ρωμαίων, δηλαδή πέτρες και κεραμιδάκι εντός μείγματος από ασβέστη, πορσελάνη (pozzolan), άμμο και νερό, υλικό κατασκευής εξαιρετικής σκληρότητας και αντοχής σαν το σημερινό τσιμέντο. 

Σήμερα είναι ορατός μόνο ένας θάλαμος από το μνημείο, ωστόσο αναφέρεται και δεύτερος αμέσως βόρεια της εισόδου τον οποίο δεν στάθηκε δυνατό να διακρίνουμε εξαιτίας της βλάστησης. Σημειώνεται, όμως, ότι οι δύο θάλαμοι επικοινωνούσαν με θυραίο άνοιγμα πλάτους 1,10 μ. Αναφέρεται επίσης και ένας τρίτος θάλαμος στα βορειοανατολικά λίγο μεγαλύτερων διαστάσεων (7,20 Χ 7 μ.) που διέσωζε μικρή κόγχη στον ένα του τοίχο.

Η δική μας αυτοψία στον μόνο σωζόμενο ορατό θάλαμο έδειξε τέσσερις κόγχες στους τοίχους, εκ των οποίων οι δύο θα μπορούσαν να παραπέμπουν σε θήκες για τεφροδόχα αγγεία και οι άλλες για τοποθέτηση λυχναριών ή άλλων φωτιστικών στοιχείων, και μια μετασκευή στον ανατολικό τοίχο του θαλάμου, η οποία δείχνει ότι σφράγισε θυραίο άνοιγμα σε αυτό το σημείο. 

Είναι πιθανή η χρήση του ως μνημειώδους οικογενειακού τάφου αρχικά, αλλά είναι προφανές ότι το μνημείο χρησιμοποιήθηκε για μακρά χρονική περίοδο, όχι μόνο στους ρωμαϊκούς, αλλά και στους νεότερους χρόνους, γι’ αυτό και αναφέρεται ως υγειονομείο, λεπροκομείο (μάλλον στις αρχές του 20ου αι.) κλπ. Ο Ζαρράφτης αναφέρει ότι "340 βήματα απόσταση από τον ποταμό Αρακλή απαντώνται αρχαία κτίρια μετ' ασβέστου με όνομα Υγειονομείον (το όνομα αυτό παραμένει από τους τελευταίους Ελληνικούς χρόνους, στους οποίους φαίνεται ότι υπήρχε Υγειονομείο εδώ, άνωθεν της οποίας θέσης τα ερειπιώδη μέρη λέγονται Ελληνικά), όπου άρχεται η τοποθεσία Ελληνικά. Ο ίδιος αναφέρει ότι τα μέρη αυτά επονομάσθηκαν Ελληνικά γιατί λέγεται ότι εδώ αποβιβάστηκαν στρατεύματα ελληνικά.

Μια πραγματικά ενδιαφέρουσα πληροφορία που αναφέρεται στο βιβλίο "Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου" είναι ότι πολύ κοντά στο ναΐδριο ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ (ΤΟΥ ΤΟΥΛΑΝΤΑ) σώζονται τα ερείπια του "εκεί ποτέ υπάρξαντος Λεπροκομείου Κω". 

Ο Ζάρακας στα Τοπωνύμια της Νήσου Κω καταγράφει την περιοχή Ελληνικά ως πεδινή παραλιακή τοποθεσία δυτικά του Ψαλιδιού και αναφέρει ότι η λέξη έχει σχέση με την Ελληνική Ιστορία. Και συνεχίζει "ενδεικτικό είναι ότι εκεί υπάρχουν αρχαίοι θολωτοί τάφοι".

Όσον αφορά την ονομασία της τοποθεσίας φαίνεται πιθανότερη η εκδοχή ότι επειδή διέσωζε αρχαία κτίσματα, παραδόθηκε στη λαϊκή παράδοση ως χώρος παγανιστικός που έπρεπε να διαχωριστεί από τη χριστιανική ζωή.

Σχετική ανάρτηση: ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ (ΤΟΥ ΤΟΥΛΑΝΤΑ)
Πηγή: Βασιλική Χριστοπούλου, Αρχαιολόγος ΜΑ

Κώια, Τόμος Α'-Ιάκωβου Ε. Ζαρράφτη (σελ.9/47)

Τοπωνύμια της Νήσου Κω, Νικολάου Ζάρακα

Τοπωνυμικά και Ονοματικά της Νήσου Κω- Μιχάλη Ευστ. Σκανδαλίδη

"Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969-Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω) (Τόμος Α'-βιβλίο Β'- σ.108)

Κείμενο:Βασιλική Χριστοπούλου, Αρχαιολόγος ΜΑ

Έρευνα, Φωτογραφίες: Sophia Karagianni

και μία φωτογραφία της κ. Χριστοπούλου που αποδεικνύει τη δυσκολία της εισόδου στο μνημείο