ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, ΚΑΣΤΡΟ ΑΝΤΙΜΑΧΕΙΑΣ

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, ΚΑΣΤΡΟ ΑΝΤΙΜΑΧΕΙΑΣ

Μέσα στο Κάστρο της Αντιμάχειας υπάρχουν τρεις ναοί, η Αγία Παρασκευή, ο Άγιος Νικόλαος και η Παναγία Ελεημονήτρια.  Υπάρχουν, επίσης, δύο ακόμη ανώνυμοι ναοί σε ερειπιώδη κατάσταση, ο ένας 60 μ. νότια της Αγίας Παρασκευής.

Ο μεγαλύτερος απ' όλους-και μέχρι σήμερα λειτουργούμενος ναός του Κάστρου της Αντιμάχειας- ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι μονόχωρο οικοδόμημα, ορθογώνιας κάτοψης (εσωτ.διαστ. 13.28 Χ 4.92 μ.) και καλύπτεται με κλειστή καμάρα (καμαροσκεπής) και υδραυλικό κονίαμα (κουρασάνι). Η ανατολική του πλευρά περατούται σε μιαν αψίδα, εσωτερικά ημικυκλική και εξωτερικά πεντάπλευρη. Στο μέσον της δυτικής πλευράς ανοίγεται είσοδος (πλατ.1.15 μ). Δεύτερη είσοδος ανοίγεται στο δυτικό άκρο της νότιας πλευράς.

Η Αγία Παρασκευή είναι χτισμένη στο ανατολικό μέρος του οχυρωμένου χωριού. Το μέγεθος, η θέση, η επιμελημένη κατασκευή και η ύπαρξη ευρύχωρου σχετικά περιβόλου δείχνουν ότι η Αγ. Παρασκευή προοριζόταν εξ'αρχής να είναι ο κύριος ενοριακός ναός του φρουρίου. 

Αν και δεν έχουν σωθεί αρχικά επιγραφικά ή χρονολογικά στοιχεία, η ανυπαρξία οικοδομικών φάσεων-εμφανών τουλάχιστον-δημιουργεί την εντύπωση ότι ο ναός χτίστηκε στα μέσα του 15ου αι., κατά τη φάση, δηλαδή, ανέγερσης του οικισμού και έμεινε αλώβητος στο μεγάλο σεισμό του 1493 λόγω καλής κατασκευής, ή ότι ανεγέρθηκε εκ θεμελίων μετά τον καταστροφικό αυτό σεισμό, με την  επιφύλαξη ότι τότε επικρατούσε στο κάστρο αναστηλωτικό κυρίως πνεύμα. Στα μέσα, πάντως, παρά στο τέλος του 15ου αι., φαίνεται μάλλον να ανήκουν δύο ολόσωμες μορφές, δωρητών ή επισήμων προσώπων, ζωγραφισμένες στον Δ. τοίχο, δίπλα στη Δ. είσοδο.  

Η τοιχοποιία αποτελείται από αργολιθοδομή και ασβεστοκονίαμα. Η νότια εξωτερική πλευρά εμφανίζει είδος πλινθοπερίβλητης τοιχοδομίας. Εδώ, αργότερα προστέθηκε μια δοκαροσκέπαστη αποθήκη με πολεμιστροειδή παραθυράκια. Πολλά στοιχεία παραπέμπουν σε αντίληψη ότι διασώζονται "βυζαντινές" αναμνήσεις και παραδόσεις, όπως π.χ, τα κενά ανάμεσα στις σχετικά συμμετρικά χτισμένες πέτρες συμπληρώνονται με πλήθος βησάλων τοποθετημένων σε οριζόντιες στρώσεις.

Το στοιχείο όμως που σίγουρα απηχεί τις βυζαντινές παραδόσεις είναι οι διπλές σειρές οδοντοειδώς τοποθετημένων τούβλων που ανισοεξέχουν περιμετρικά στις εξωτερικές απολήξεις των τοίχων. Άλλα βυζαντινά στοιχεία είναι τα "ηχεία" στο εσωτερικό του μνημείου αλλά και τα επάλληλα τυφλά αψιδώματα στην πεντάπλευρη αψίδα, που θυμίζουν μνημεία συνδεόμενα με την κωνσταντινοπολίτικη αρχιτεκτονική παράδοση.  Το δάπεδο καλύπτεται με πήλινες τετράγωνες πλάκες.

Στις δύο μακρές εσωτερικές πλευρές του ναού υπάρχουν ανά 4 πεσσοί, που στηρίζουν ενισχυτικά σφενδόνια (τόξα). Οι δύο δυτικοί φέρουν ως επιθήματα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα με την διάτρητη τεχνική.

Εντός και εκτός του ναού υπάρχουν διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη, (έχουν χρησιμοποιηθεί σπόλια ρωμαϊκών, παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών χρόνων) τα οποία προέρχονται από παλαιότερα οικοδομήματα. Μεταξύ άλλων είναι και τα εξής:

α. (στο Ιερό) Κυλινδρικός βωμός από λευκό μάρμαρο με βουκράνια και γιρλάντες. Χρησιμεύει ως στήριγμα της πλάκας της Αγίας Τράπεζας. Πάνω του υπάρχει η επιγραφή: "ΤΙΜΑΧΙΔΑΣ ΠΑΥΣΑΝΙΑ". Η πλάκα της Αγίας Τράπεζας είναι επίθημα παλαιοχριστιανικού κιονόκρανου.

β. Κάλυμμα λειψανοθήκης με σαμαρωτή στέγη (τετρακλινή) και 4 ανάγλυπτους σταυρούς.Βάση κυλινδρικού, αρράβδωτου κίονα, με πλίνθο εξαγωνικού σχήματος. Παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα. Επίθημα διαχωριστικού αμφικιονίσκου παραθύρου.

γ. Κοσμήτης Τέμπλου με ανάγλυπτο διάκοσμο, με ελικοειδείς βλαστούς, ρόμβους, ρόδακες και σταυρούς. Το υπάρχον βημόθυρο (τέμπλο) με τις παραστάσεις των Αγίων Αποστόλων και ο σταυρός του σημερινού απλού κλειστού τέμπλου είναι λαϊκά έργα του 19ου αι. προερχόμενα από άλλη εκκλησία (ίσως από τον καταπεσόντα ενοριακό ναό των Αγ. Αποστόλων Αντιμάχειας). 

δ. Φαιόχρωμο μάρμαρο ορθογώνιου σχήματος, που βρίσκεται πάνω από τη δυτική είσοδο του ναού- με ανάγλυπτο σταυρό και εγχάρακτη επιγραφή "ΑΝΑΚΕΝΗCΘΙ Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑCΚΗ 1797". (πρώτη γραπτή αναφορά στον ναό γίνεται στον Κώδικα Β' του Αρχείου Δουλείας της Ιεράς Μητροπόλεως της Κω, τα έτη 1804, 1815, 1819. Στην πράξη του 1804 αναφέρεται ότι η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής είχε ήδη φτιαχτεί (επισκευαστεί ή ανοικοδομηθεί) πριν 8 χρόνια, δλδ το 1796. Εννοείται ότι η εκκλησία προϋπήρχε.)

ε. Ιπποτικό οικόσημο από λάρτιο λίθο. πρόκειται για οικόσημο του Μεγάλου Μαγίστρου του Τάγματος των Ιπποτών της Ρόδου PIETRO D' AUBUSSON (1476-1503).

Στις εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του ναού διατηρούνται ελάχιστα λείψανα από τοιχογραφίες. Ειδικότερα στη δυτική πλευρά και πάνω από την είσοδο διατηρούνται λείψανα από μνημειώδη παράσταση της Μελλούσης Κρίσεως (Αποκάλ.Ιωάννου). Πρόκειται για μέτριας ποιότητας τοιχογραφίες, πιθανά του 17ου αι. (Βολανάκης) Δίπλα στην πόρτα διακρίνονται κάτω από τα ασβεστώματα δύο ολόσωμες ευλύγιστες μορφές,μικρών σχετικά, διαστάσεων, οι οποίες φέρουν μακριά ενδύματα. Η μία φιγούρα φέρει ένα πελώριο κάλυμμα στο κεφάλι που ίσως δηλώνει κάποιον αξιωματούχο. Παρά την πολύ κακή διατήρηση η τοποθέτηση στα μέσα του 15ου αι. φαίνεται ως η πιο πιθανή. Στο άνω μέρος του τοίχου τοποθετείται ο Χριστός ένθρονος κριτής περιστοιχιζόμενος από μερικές δυσδιάκριτες ολόσωμες ιερές μορφές. Στο κάτω μέρος ο άγγελος της ζυγοστασίας. Πρόκειται για έργο με έντονα λαϊκά χαρακτηριστικά το οποίο ανήκει πιθανότατα στα τέλη του 18ου αι (Μαστορόπουλος). 

Κάποτε, πριν αρκετά χρόνια, 30 ίσως, για το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής του Κάστρου της Αντιμάχειας, ο κόσμος έφτανε με γαϊδουράκια, οι γυναίκες έκαναν ολονυκτία και έστρωναν μέσα στον Ναό κιλίμια μαζί με τα παιδιά ή εγγονάκια τους για να ψάλουν το συναξάρι της Αγίας με αυτοσχέδιους δεητικούς στίχους όπως:

Αγία μου Παρασκευή

που'σαι μέσα στο Κάστρο

και στη φτωχή μου την ψυχή 

του ουρανού το άστρο

Αγιά Παρασκευούλα μου

με το μελί τσεμπέρι

βλέπετα τα παιδάκια μου

που'ναι στα ξένα μέρη.

Αγιά Παρασκευούλα μου

που'σαι μέσα στο Κάστρο

βλέπετα τα παιδάκια μου

του χρόνου να ξανάρτω.

  

Αγιά Παρασκευούλα μου

που κάθεσαι στο Θρόνο

βλέπετα τα παιδάκια μου

νάρκομαι κάθε χρόνο. 

*Στον ναό μπήκαμε με τη βοήθεια του Πατέρα Διονύσιου, τον οποίο και ευχαριστούμε πολύ.

Πηγή: Χριστιανικά Μνημεία της Νήσου Κω-ΙΙ Τοιχογραφημένοι Ναοί Βυζαντινής και Μεζαβυζαντινής Εποχής- Δρ. Ιωάννου Ηλ. Βολανάκη ΤΑ ΚΩΑΚΑ-τόμος Γ' σελίδες 80-82 

Αντιμάχεια Κώα, 2002, Γ. Μαστορόπουλος (σ. 131-136)

"Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969-Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω) (Τόμος Α'-βιβλίο Β'- σ.117-121)

Φωτογραφίες: Sophia Karagianni