ΑΣΩΜΑΤΟΣ, ΑΣΦΕΝΔΙΟΥ

ΑΣΩΜΑΤΟΣ, ΑΣΦΕΝΔΙΟΥ

Ο ναός των Ασωμάτων με το κτιριακό του συγκρότημα δημιουργεί την εντύπωση ότι πρόκειται για μοναστήρι,αναφέρεται δε ως Ιερή Μονή των Ασωμάτων σε πολλά έγγραφα και πρακτικά. Δεν διαπιστώνεται να λειτούργησε ποτέ, όμως, ως Μονή, από τα στοιχεία που υπάρχουν.
Στον Κώδικα Β' της Μητροπόλεως μνημονεύεται ο Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ, των Ασωμάτων, αρχικά  το 1804. Επομένως στη δεκαετία του 1790 πρέπει να υπήρχε ο Ναός των Ασωμάτων, αρχικά με επίτροπο τον παπα-Αγγελή, αργότερα με τον κυρ.Χατζή Γιάννη Καπαμά και το 1815 με το Χατζή Γεώργη Κατρά. Ο Καρπάθιος πιθανολογεί ότι η οικοδομή ανέρχεται το 1789.

η πρόσοψη του ναού το 2012

η πρόσοψη του ναού τώρα

Στο τέλος της δεκαετίας του 1830 με την αύξηση του πληθυσμού, ο Ναός των Ασωμάτων δεν επαρκούσε για τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων και αποφάσισαν να τον επεκτείνουν. Έτσι στο δυτικό μέρος χτίστηκε ο νάρθηκας, πάνω από την πρόσοψη του οποίου υπάρχει η επιγραφή:
ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΟΥΤΟΣ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΣΩΜΑΤΩΝ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΤΩΝ ΕΥΣΕΒΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΕΝ ΕΤΙ 1840 ΙΟΥΝΙΟΥ 2.
(το σωστό, βέβαια, θα ήταν ΕΜΕΓΕΘΥΝΘΗ κι όχι ΑΝΗΓΕΡΘΗ, αφού ο αρχικός ναός είχε ανεγερθεί τουλάχιστον 50 χρόνια πριν).

Ο αρχικός Ναός των Ασωμάτων είναι ο παλαιότερος ναός της Κω με σταυροθόλια. Ο κυρίως ναός έχει τρία μόνο μικρά παράθυρα (1Χ0,60) και τέσσερεις φεγγίτες. Το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο φιλοτεχνήθηκε από τους Γιαννεσκήδες, Συμαίους στην καταγωγή.

Η εικόνα του Χριστού είναι αφιέρωμα Ιερέως Μιχαήλ και του υιού του Κων/νου το 1854, όπως μαρτυρεί εγχάρακτη επιγραφή. Εντύπωση και δέος προκαλεί η επιβλητική εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (1860), ύψους άνω των δύο μέτρων, που βρίσκεται δεξιά του εικονοστασίου. Στα πόδια του είναι ξαπλωμένος άνθρωπος μεγάλης ηλικίας, που έφυγε από τη ζωή χωρίς μετάνοια για τα παραπτώματά του, όπως φαίνεται από την επιγραφή: Ο ΕΝ ΚΑΚΟΙΣ ΓΗΡΑΣΑΣ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΟΣ

Στη μέση του δαπέδου που είναι στρωμένο με υποκίτρινες πλάκες βρίσκεται στρογγυλός σχηματισμός (ομφαλός) με τριγωνικές πλάκες και μαύρα χαλίκια. Ωραίοι σχηματισμοί με μαύρα και λευκά χαλίκια διατηρούνται ακόμη στο προαύλιο.

Αρκετές προσπάθειες κατέβαλαν οι χριστιανοί για τον ευπρεπισμό του Ναού των Ασωμάτων στα μέσα του 19ου αι., όπως μαρτυρεί επιγραφή χαραγμένη στον Αρχιερατικό θρόνο (το Δεσποτικό).
Από τους στατιστικούς πίνακες της Μητροπόλεως, το 1917, διαπιστώνεται ότι οι Εκκλησίες του Ασφενδιού είχαν συνολικά 24 ακίνητα, από τα οποία 19 ανήκαν στο Ναό των Ταξιαρχών. Το 1925 οικοδομήθηκε το μεγαλοπρεπές κωδωνοστάσιο του ναού που συνδέθηκε αναπόσπαστα με την σχολική και κοινωνική ζωή του χωριού.

Στη δεκαετία του 1860 ο Ναός Ασωμάτων ετοιμάζει δωμάτια για τη λειτουργία Δημοτικής Σχολής. Το 1868 στον Ασώματο λειτουργεί διτάξιο σχολείο που εξυπηρετεί τα παιδιά όλων των συνοικιών του Ασφενδιού και διαθέτει τα μεγαλύτερα ποσά όχι μόνο για τη συντήρηση του σχολείου αλλά και για την πληρωμή των δασκάλων. Με την ίδρυση του ελαιοτριβείου (1902) αυξάνονται τα έσοδα του Ναού, ο οποίος μπορεί τώρα να ενισχύει τα σχολεία με μεγαλύτερες εισφορές και να αναπτύσσει περισσότερες κοινωνικές δραστηριότητες.

ο κ. Μαγκλής, ετών 87, ποζάρει μπροστά στις αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου, όπου φοίτησε κάποτε

μία εκ των αιθουσών του πάλαι ποτέ δημοτικού σχολείου τώρα χρησιμοποιείται τώρα ως τραπεζαρία του ναού

Από τις αρχές του 20ού αι. το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο Ασφενδιού μετατρέπεται σε Δημοτική Τετράτακτη Σχολή, στην οποία το 1908 φοιτούν 130 μαθητές και 30 μαθήτριες, Ο Ασώματος προσέφερε τότε σημαντικά ποσά για τη λειτουργία του σχολείου, μιας και δεν καταβάλλονταν οι μισθοί των δασκάλων από τις εφορίες των σχολών και κάποιοι γονείς αδυνατούσαν να πληρώσουν το λεγόμενο εισιτήριο.

Επίσης, ο Ναός των Ασωμάτων ενίσχυε κι άλλα σχολεία, και είχε δεκάδες άλλες κοινωνικές δραστηριότητες εκτός νησιού, όπως χρηματική βοήθεια στο νοσοκομείο της Κωνσταντινούπολης, συνδρομές στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, εισφορές για εθνικές ανάγκες. Συνέβαλε οικονομικά σε έργα, κατασκευές, επιδιορθώσεις, έδινε χρηματικά βοηθήματα και λάδι σε απόρου.
Πολλά από τα έσοδα προέκυπταν από το πανηγύρι της παραμονής της εορτής του Ναού. Όσοι είχαν τάξιμο ξενυχτούσαν στην εκκλησία ψάλλοντας παρακλητικούς ύμνους ή αυτοσχέδια εγκώμια στους Ταξιάρχες:
"Ασώματέ μου Αρχάγγελε με το ψηλό κοντάρι
που είσαι πάνω στ' Ασφενδιού του κόσμου το καμάρι.
Ασώματέ μου Αρχάγγελε με το καμπαναριό σου
'ποψε θα ξενυχτήσουμε ως το πρωί εμπρός σου"

Την ημέρα της εορτής, μετά τη θεία λειτουργία, όσοι είχαν τάξει στον Άγιο να ζυγιστούν στη χάρη του για απαλλαγή από κάποιο κακό, ζυγίζονταν στην πλάστιγγα έξω από το ναό και προσέφεραν ποσά ανάλογα με το βάρος τους και τις δυνατότητές τους.Ακολουθούσε γλέντι μέχρι αργά το βράδυ.
Το κεντρικό σχολείο του Ασφενδιού λειτούργησε στα κελιά των Ασωμάτων μέχρι το 1954 που μεταφέρθηκε στην Ευαγγελίστρια. Έτσι ο Ασώματος παρείχε στέγη σχολική επί 111 χρόνια και ανδείχτηκε όχι μόνο προστάτης αλλά φωτοδότης των Ασφενδιανών.

Πηγή: Το Ασφενδιού της Κω-Μανόλη Κιαπόκα
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni

Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά:

Asomatos, Asfendiou

The Church of the Asomatoi (the Bodiless Ones), with its surrounding complex, gives the impression of being a monastery, and is indeed referred to as the Holy Monastery of the Asomatoi in many documents and records. However, according to available evidence, it never actually functioned as a monastery.

In Codex B’ of the Metropolis, the Church of the Archangels Michael and Gabriel, the Asomatoi, is mentioned as early as 1804. Therefore, it is assumed that the church already existed in the 1790s, originally under the stewardship of Father Angelis, later Mr. Chatzi Giannis Kapamas, and in 1815, Chatzi Georgis Katras. The scholar Karpathios estimates the church’s construction around 1789.

The church façade in 2012

The façade today

By the late 1830s, as the population increased, the Church of the Asomatoi was no longer sufficient for the worship needs of the community, and it was decided to expand it. Thus, a narthex was built on the western side, above whose façade lies the inscription:

“THIS DIVINE AND HOLY CHURCH OF THE ASOMATOI WAS ERECTED THROUGH THE CONTRIBUTION OF THE DEVOUT CHRISTIANS, IN THE YEAR 1840, JUNE 2.”

(Of course, the correct term would have been enlarged rather than erected, since the original church had already been built at least fifty years earlier.)

The original Church of the Asomatoi is the oldest church on Kos with cross-vaults. The main nave has only three small windows (1x0.60 m) and four skylights. The wood-carved iconostasis was crafted by the Gianneski brothers, originally from Symi.

The icon of Christ is a votive offering from Priest Michael and his son Constantine, dated 1854, as stated in an engraved inscription. Particularly impressive is the majestic icon of Archangel Michael (1860), over two meters tall, located to the right of the iconostasis. At his feet lies an old man who passed away unrepentant for his sins, as noted by the inscription:

“THE ONE WHO GREW OLD IN EVIL AND UNREPENTANT.”

In the center of the stone floor, laid with yellowish slabs, there is a circular design (omphalos) made of triangular tiles and black pebbles. Beautiful pebble mosaics in black and white are still preserved in the courtyard.

In the mid-19th century, the faithful made several efforts to beautify the church, as evidenced by an inscription engraved on the Archbishop’s Throne (Despotikon).

According to the Metropolis’ statistical tables (1917), the churches of Asfendiou owned 24 properties, 19 of which belonged to the Church of the Archangels. In 1925, the church’s imposing bell tower was built, which became inseparably linked to the educational and social life of the village.

During the 1860s, the Church of the Asomatoi prepared rooms for the operation of a Primary School. In 1868, a two-class school operated within the church, serving children from all Asfendiou neighborhoods. The church contributed the largest sums not only for the school’s maintenance but also for teachers’ salaries.

With the foundation of the olive press (1902), church revenues increased, allowing for greater contributions to the schools and broader social activities.

Mr. Maglis, 87 years old, poses in front of the classrooms of the Primary School he once attended

One of the former schoolrooms is now used as the church’s dining hall

From the early 20th century, the Mutual Teaching School of Asfendiou was converted into a Four-Class Primary School, which in 1908 had 130 boys and 30 girls enrolled. The Church of Asomatoi offered significant funds for its operation, since teachers’ salaries were not covered by the local education authorities, and some parents were unable to pay the school fee.

The Church of the Asomatoi also supported other schools and carried out numerous charitable and national activities beyond the island — such as financial aid to the hospital of Constantinople, donations to the Ecumenical Patriarchate, and contributions to national causes. It also financed construction and repair works, provided financial assistance and oil to the poor.

A large portion of its income came from the festival on the eve of the church’s feast day. Those who had made vows spent the night in the church, chanting supplicatory hymns or composing improvised laments to the Archangels:

“My Bodiless Archangel, with your tall spear,

You stand above Asfendiou, pride of the world.

My Bodiless Archangel, with your belfry tall,

Tonight we’ll keep vigil before you till dawn.”

On the day of the feast, after the Divine Liturgy, those who had vowed to weigh themselves before the Saint for deliverance from illness or misfortune were weighed on a scale outside the church and offered money according to their weight and means. The day concluded with festivities lasting until late at night.

The central school of Asfendiou operated in the cells of the Asomatoi until 1954, when it was transferred to the Evangelistria. Thus, the Church of the Asomatoi provided school facilities for 111 years, becoming not only the protector but also the bearer of enlightenment for the people of Asfendiou.