Το σπίτι της οικογένειας Μανούση: "το σπίτι που θυμάται"

Το σπίτι της οικογένειας Μανούση: "το σπίτι που θυμάται"

Υπάρχουν σπίτια που στέκουν σαν απλοί τοίχοι, κι άλλα που μεταμορφώνονται σε ζωντανές μνήμες. Στην Κω, ένα σπίτι που χτίστηκε μετά την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου, δεν έμεινε απλώς μια αρχιτεκτονική ομορφιά. Έγινε το άγγιγμα του χθες, ένα μουσείο ψυχής. Σ' αυτό το σπίτι με ξενάγησε με περηφάνια ο κ. Νίκος Μανούσης, Ψυχίατρος-Νευρολόγος, όταν βρέθηκα εκεί για να μου χαρίσει το νέο του βιβλίο "Σταμάτης Κ. Μανούσης- Ένα αφήγημα ζωής" (Εκδόσεις Μένανδρος).

Η ιστορία του είναι δεμένη με πρόσωπα που σημάδεψαν τον τόπο. Εκεί έζησαν ο αγωνιστής της Απελευθέρωσης της Δωδεκανήσου, Νίκος Κ. Μανούσης, που επέστρεψε στην Κω από τη Νέα Υόρκη το 1947, και ο αδελφός του, οφθαλμίατρος Σταμάτης Κ. Μανούσης, που θέλησε να ανταποδώσει την ευγνωμοσύνη στον αδελφό του για τη στήριξή του στις σπουδές, φροντίζοντας να κατασκευαστεί αυτό το σπίτι στην οδό Αρσενίου 4. Με την ιταλική αρχιτεκτονική του επιρροή, την επιμέλεια της οικοδόμησης, αλλά και τον εξοπλισμό που μεταφέρθηκε από τη Νέα Υόρκη, το σπίτι έγινε πραγματικό στολίδι για την πόλη της Κω.

Στους χώρους του φυλάσσονται ακόμη τα τεκμήρια μιας ζωής. Οι σκαλιστές και χειροποίητες πόρτες του 1920, το μαντεμένιο τζάκι, τα διακοσμημένα πλακάκια, το δάπεδο με τις παλιές σανίδες που τρίζουν από μνήμες. Στα έπιπλα και στα αντικείμενα –στα γυαλιά, στα τσιγάρα, στα στέφανα, στις φωτογραφίες, στις σημειώσεις– ο επισκέπτης νιώθει ότι περπατά ανάμεσα στους ίδιους τους ανθρώπους που χάραξαν το διάβα τους στο νησί.

Το σπίτι γνώρισε εποχές ακμής και σιωπής. Φιλοξένησε σημαντικά κειμήλια, όπως το ιστορικό λάβαρο της Δωδεκανησιακής Ένωσης Αμερικής και το δίπλωμα του Χρυσού Σταυρού του Τάγματος του Φοίνικα. Για μικρό διάστημα γύρω στο 1955, το σπίτι έσφυζε από ζωή, ώσπου ο χρόνος και οι απώλειες των ανθρώπων του το σκέπασαν με σιωπή. Μετά τον θάνατο του Νίκου Κ. Μανούση, το 1981, και της συζύγου του Άννας, το 1997, το σπίτι έμεινε εγκαταλελειμμένο.

Κι όμως, δεν χάθηκε. Με αγάπη και μόχθο, ο σημερινός ιδιοκτήτης, Νικόλαος Στ. Μανούσης, φρόντισε να αναστηλώσει τους χώρους, να συγκεντρώσει οικογενειακά αντικείμενα, εργαλεία του πατέρα του από την Κλινική της οδού Νεοφύτου Βάμβα 9 και του Ψυχικού (χαρακτηριστικό παράδειγμα το κουδούνι της Κλινικής), φωτογραφίες, σημειώσεις, αναμνήσεις. Σήμερα, το σπίτι έχει πάρει μορφή μουσείου. Ένας χώρος απλός, καλαίσθητος, με μια λιτή μαρμάρινη επιγραφή στην πρόσοψη, που θυμίζει το πέρασμα δύο εκλεκτών ανθρώπων από την Κω και την ιστορία της.

Δεν είναι μουσείο με την τυπική έννοια· είναι ένα μουσείο μνήμης, που όμως θα μπορούσε ιδανικά να είναι επισκέψιμο και νομίζω πως κάτι τέτοιο θα γίνει στο μέλλον. Ένας τόπος που οι ψίθυροι του παρελθόντος συναντούν τον επισκέπτη σε κάθε γωνιά, ένας χώρος που ζεσταίνεται από το τζάκι, που φωτίζεται από τις φωτογραφίες, που ανασαίνει μέσα από τα προσωπικά αντικείμενα. Και κυρίως, ένας χώρος που μαρτυρά την αγάπη ενός γιου, του Νικολάου Μανούση, να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη του πατέρα του και του θείου του.

*Ο Νίκος Κων/νου Μανούσης γεννήθηκε στην πόλη της Κω στις 30 Ιουνίου του 1893. Από μικρό, η φτώχεια τον ανάγκασε να ξενιτευτεί στη Νέα Υόρκη, όπου εργαζόταν ως κουρέας, τέχνη που έμαθε από τον πατέρα του. Γρήγορα επέδειξε ασυγκράτητο ζήλο και θαυμαστή δραστηριότητα για το εθνικό ζήτημα, πρωτοστατώντας σε όλες τις κινήσεις για την απελευθέρωση της ∆ωδεκανήσου. Οι Ιταλοί, που γνώριζαν τη δράση του, τον είχαν εξόριστο από το νησί του όλα τα χρόνια της φασιστικής βίας και δεν του επέτρεπαν να έλθει να προσκυνήσει τα ιερά χώματα της λατρευτής του πατρίδας. Το 1928 ταξίδεψε από την Αμερική στην Αθήνα. Πήρε το πλοίο για τα Δωδεκάνησα, με προορισμό την Κω, φέρνοντας μαζί του επιταγή με αρκετά δολάρια, που συγκέντρωσε από τους ομογενείς, για την ενίσχυση των εκπαιδευτηρίων του νησιού, αλλά οι Ιταλικές Αρχές αρνήθηκαν την αποβίβασή του. Παρέμεινε στο πλοίο μέχρι τη Ρόδο, χωρίς να μπορέσει κι εκεί ν’ αποβιβαστεί, και γύρισε στον Πειραιά, αφού παρέδωσε κρυφά την επιταγή στον κλητήρα της Μητρόπολης Κω, που ανέβηκε για το σκοπό αυτό στο καράβι, ταξιδεύοντας μαζί του μέχρι την Κάλυμνο. Το 1934 θα εκδώσει στη Νέα Υόρκη πολυτελέστατο Κωακόν Λεύκωμα, 94 σελίδων, όπου θα εξιστορεί το μεγάλο δράμα των συμπατριωτών του από το φοβερό σεισμό της προηγούμενης χρονιάς, που σκόρπισε το θάνατο και μετέτρεψε σε σωρούς ερειπίων την όμορφη πόλη της Κω, κάνοντας έκκληση σε Κώους και ∆ωδεκανησίους της Αμερικής να συνδράμουν τους σεισμόπληκτους. Τις εισπράξεις από την πώληση του βιβλίου αυτού διέθεσε για την ανοικοδόμηση του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Νικολάου. Αλλά και κατά τη διάρκεια του τελευταίου πολέμου και της γερμανικής Κατοχής δεν θα πάψει ν’ αποστέλλει με κάθε δυνατό μέσο διάφορα χρηματικά ποσά στη γενέτειρά του, για τις ανάγκες των απόρων και δεινοπαθούντων Κώων. Σειρά άρθρων του, που δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς στην ημερήσια εφημερίδα Εθνικός Κήρυξ της Νέας Υόρκης και αλλού, θ’ αποφασίσει τον Ιούλιο του 1947 να εκδώσει στην Αθήνα με τίτλο: "Η γόνιμος εθνική δράσις των ∆ωδεκανησίων Αμερικής" και με υπέρτιτλο: "30 έτη συνεχών αγώνων υπέρ της ∆ωδεκανησιακής Ελευθερίας". Από τη 16σέλιδη εκείνη έκδοση αντλήσαμε υλικό για τη συγγραφή αυτών των σελίδων.

Ο Νίκος Κ. Μανούσης αμέσως μετά την Ενσωμάτωση εγκαταστάθηκε οριστικά στο νησί του, όπου, τιμώμενος κι ευγνωμονούμενος από την Πολιτεία –το 1955 η Ελληνική Κυβέρνηση του απένειμε το Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικα– και από όλους τους συμπατριώτες του, άφησε την ύστατη πνοή του στις 16 Μαΐου του 1956.

*Ο Σταμάτης Κ. Μανούσης (13 Φεβρουαρίου 1905 - 7 Ιουλίου 1981) ήταν Έλληνας οφθαλμίατρος και πολιτικός από την Κω. Υπηρέτησε ως βουλευτής και υπουργός τη δεκαετία του '60. Διακρίθηκε για τη φιλοπατρία του και για τη φιλανθρωπική προσφορά κυρίως προς του πατριώτες του. Η κλινική του ήταν και ονομάστηκε "Στέγη των Κώων στην Αθήνα". Ήταν παντρεμένος με την Κική Δασκαλοπούλου. Ήταν ο ιδρυτής και διευθυντής της Οφθαλμολογικής Κλινικής "Μανούση" στην Αθήνα, στην οδό Νεοφύτου Βάμβα 9 (1936-1973).

Στον πόλεμο του 1940-41 υπηρέτησε ως έφεδρος Ανθυπίατρος στον Ελληνικό Στρατό με υπηρεσία κυρίως στο νοσοκομείο του Μεσολογγίου, ο Δήμος του οποίου αργότερα τον παρασημοφόρησε για τις υπηρεσίες του.
Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, η κλινική του μεταβλήθηκε σε λαϊκό κατάλυμα, φιλοξενώντας, κατά δεκάδες, ανθρώπους από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ) και του αναγνωρίστηκε επίσημα η δράση του αυτή με απόφαση του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Διετέλεσε πρόεδρος της Δωδεκανησιακής Αδελφότητας Πειραιώς, μέλος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών (1928), πρόεδρος της Γενικής Ένωσης Κώων Αθηνών, και αντιπρόεδρος της Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αθηνών.

Ήταν επίσης ανταποκριτής της εφημερίδας “Δωδεκάνησος”(1928), ιδρυτικό μέλος της εδρεύουσας στην Αθήνα Δωδεκανησιακής Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας (ΔΙΛΕ), μέλος του φιλολογικού συλλόγου "Παρνασσός", της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών, της Οφθαλμολογικής Εταιρείας Αθηνών (δημοσίευσε εργασίες σε συνέδρια μαζί με τον συνεργάτη του Καθηγητή Θ. Τζανίδη) και μέλος του Δ.Σ. του Διεθνούς Ιπποκρατείου Ιδρύματος Κω (Δ.Ι.Ι. ΚΩ).

Εξελέγη βουλευτής Δωδεκανήσου σε δυο εκλογικές περιόδους (1963-1964 και 1964-1967) με την Ένωση Κέντρου. Διετέλεσε υπουργός Υγιεινής στην κυβέρνηση Στέφανου Στεφανόπουλου (από τις 17 Σεπτεμβρίου 1965 ως την παραίτησή του, στις 11 Μαΐου 1966). Επίσης, ανέλαβε υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου από τις 11 Μαΐου 1966 ως τις 22 Δεκεμβρίου 1966.

Η οικογένειά του, πολλά χρόνια μετά το θάνατό του, και μετά από αρκετές προσπάθειες και ενέργειες, υλοποιεί τη γραπτή επιθυμία του, να μεταφερθούν τα οστά του από την Αθήνα και να ενταφιαστούν στη γενέτειρα γη, καθώς το Δημοτικό Συμβούλιο Δήμου Κω, με ομόφωνη απόφαση, παραχώρησε χώρο στο κοιμητήριο ως ένδειξη αναγνώρισης του μεγάλου έργου του στο νησί.

Για το σκοπό αυτό ανηγέρθη καλλιμάρμαρο ταφικό μνημείο με την ανάγλυφη μορφή του, έργο του γλύπτη Τζανουλίνου, όπου ενταφιάστηκαν τα οστά του στις 3 Ιουλίου 2011. Είναι σχεδιασμένο από τον γνωστό αρχιτέκτονα, Γιάννη Βικέλα.

 Απορία: Στο νησί της Κω υπάρχει οδός Νικολάου Μανούση. Μήπως το επόμενο βήμα είναι να υπάρξει και ένας δρόμος Σταμάτη Μανούση?

* Τα τελευταία 10 χρόνια έχει καθιερωθεί το ετήσιο μαθητικό Βραβείο «Σταμάτης Μανούσης», ως ελάχιστος φόρος τιμής στην μνήμη του, το οποίο απονέμεται στον μαθητή ή τη μαθήτρια, δια την εξαίρετο επίδοση, συμπεριφορά και ήθος, κατά το σχολικό έτος φοίτησης του/της στην τελευταία τάξη του 1ου ΓΕΛ Κω. Το βραβείο Σταμάτης Κ. Μανούσης έχει σκοπό να αποτελεί κίνητρο για την ευγενή άμιλλα άλλα και συντελεστή προώθησης της μόρφωσης για την κατάκτηση της γνώσης σαν κορυφαία αξία της πνευματικής ζωής αλλά και σαν ύψιστη τιμή στον ταπεινό Κώο Σταμάτη Μανούση, που μέσα από τις ιδιαίτερα δύσκολες προσωπικές συνθήκες διέθεσε τον εαυτό του στους πατριώτες και στην πατρίδα του, που τόσο μοναδικά λάτρεψε.

με πληροφορίες από wikipedia και "Σταμάτης Κ. Μανούσης- Ένα αφήγημα ζωής" (Εκδόσεις Μένανδρος)

Κείμενο, Φωτογραφίες: Sophia Karagianni

Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά:

There are houses that stand as mere walls, and others that transform into living memories.

In Kos, a house built after the liberation of the Dodecanese did not remain simply an architectural beauty. It became the touch of yesterday, a museum of the soul.

It was in this house that Mr. Nikos Manoussis, Psychiatrist–Neurologist, proudly guided me, when I visited to receive his new book “Stamatis K. Manoussis – A Life Narrative” (Menandros Publications).

Its history is bound to figures who marked the island. Here lived the freedom fighter of the Dodecanese Liberation, Nikos K. Manoussis, who returned to Kos from New York in 1947, and his brother, ophthalmologist Stamatis K. Manoussis, who wished to repay his gratitude for his brother’s support in his studies by ensuring the construction of this house on 4 Arseniou Street. With its Italian architectural influence, the careful craftsmanship, and the furnishings brought over from New York, the house became a true jewel for the town of Kos.

Within its walls, the traces of a life are still preserved. The carved, handmade doors from 1920, the cast-iron fireplace, the decorated tiles, the old wooden floorboards that creak with memories. In the furniture and objects –the glasses, the cigarettes, the wedding crowns, the photographs, the notes– the visitor feels as if walking among the very people who left their mark on the island.

The house experienced times of vibrancy and of silence. It sheltered significant relics, such as the historic banner of the Dodecanesian Union of America and the diploma of the Golden Cross of the Order of the Phoenix. For a brief period around 1955, the house was full of life, until time and the loss of its people covered it with silence. After the death of Nikos K. Manoussis in 1981, and his wife Anna in 1997, the house was left abandoned.

And yet, it was not lost. With love and toil, the current owner, Nikolaos St. Manoussis, took care to restore the spaces, to gather family belongings, tools of his father from the Clinic at 9 Neophytou Vamva Street and in Psychiko (a characteristic example being the Clinic’s bell), photographs, notes, and memories. Today, the house has taken the form of a museum. A simple, elegant space, with a modest marble inscription on the façade, reminding of the passage of two distinguished men from Kos and its history.

It is not a museum in the conventional sense; it is a museum of memory, which could ideally be made open to visitors—and I believe this will happen in the future. A place where the whispers of the past meet the visitor in every corner, a space warmed by the fireplace, illuminated by the photographs, breathing through the personal objects. And above all, a place that bears witness to the love of a son, Nikolaos Manoussis, who strives to keep alive the memory of his father and his uncle.

*Nikοs Konstantinou Manousis was born in the city of Kos on June 30, 1893. From a young age, poverty forced him to emigrate to New York, where he worked as a barber, a trade he learned from his father. He quickly displayed unrestrained zeal and admirable activity for the national cause, taking the lead in all movements for the liberation of the Dodecanese. The Italians, who knew of his activity, had him exiled from his island throughout the years of fascist violence and did not allow him to come to venerate the sacred soil of his beloved homeland.

In 1928, he traveled from America to Athens. He took the ship for the Dodecanese, with destination Kos, bringing with him a check with considerable dollars, which he had collected from expatriates, for the support of the schools of the island, but the Italian Authorities denied his disembarkation. He remained on the ship until Rhodes, without being able to disembark there either, and returned to Piraeus, having secretly handed the check to the sacristan of the Metropolis of Kos, who boarded the ship for this purpose, traveling with him as far as Kalymnos.

In 1934, he published in New York a luxurious Album of Kos, 94 pages, where he recounted the great drama of his compatriots from the terrible earthquake of the previous year, which spread death and turned the beautiful city of Kos into heaps of ruins, making an appeal to the people of Kos and the Dodecanese in America to assist the earthquake victims. The proceeds from the sale of this book he allocated to the reconstruction of the Metropolitan Church of Saint Nicholas.

Also, during the last war and the German Occupation, he never ceased to send, by every possible means, various sums of money to his homeland, for the needs of the poor and suffering people of Kos. A series of his articles, which were published from time to time in the daily newspaper Ethnikos Kyrix of New York and elsewhere, he decided in July 1947 to publish in Athens under the title: “The Fruitful National Action of the Dodecanesians in America” and with the subtitle: “30 years of continuous struggles for Dodecanesian Freedom.” From that 16-page edition, we drew material for the writing of these pages.

Nikos K. Manousis, immediately after the Union, settled permanently on his island, where, honored and gratefully acknowledged by the State – in 1955 the Greek Government awarded him the Gold Cross of the Order of the Phoenix – and by all his compatriots, he breathed his last on May 16, 1956.

*Stamatis K. Manoussis (13 February 1905 – 7 July 1981) was a Greek ophthalmologist and politician from Kos. He served as a Member of Parliament and Minister during the 1960s. He was distinguished for his patriotism and for his philanthropic contributions, especially toward his fellow islanders. His clinic was known as the “Home of the Koans in Athens.” He was married to Kiki Daskalopoulou. He was the founder and director of the “Manoussis” Ophthalmology Clinic in Athens, located at 9 Neophytou Vamva Street (1936–1973).

During the war of 1940–41, he served as a reserve medical officer in the Greek Army, mainly at the hospital of Messolonghi, whose municipality later decorated him for his services.

During the Civil War, his clinic was transformed into a popular refuge, hosting dozens of people from all social classes. He took part in the National Resistance (EAM), and his contribution was officially recognized by decision of the Ministry of National Defense. He served as president of the Dodecanesian Brotherhood of Piraeus, was a member of the Athens Medical Association (since 1928), president of the General Union of Koans of Athens, and vice-president of the Dodecanesian Youth of Athens.

He was also a correspondent for the newspaper Dodecanese (1928), a founding member of the Dodecanesian Historical and Folklore Society (DILE) based in Athens, a member of the literary society Parnassos, of the Athens Medical Society, of the Athens Ophthalmological Society (he presented papers at conferences together with his collaborator, Professor Th. Tzanidis), and a member of the Board of Directors of the International Hippocratic Foundation of Kos (DIIK).

He was elected Member of Parliament for the Dodecanese in two electoral periods (1963–1964 and 1964–1967) with the Center Union party. He served as Minister of Hygiene in the government of Stefanos Stefanopoulos (from 17 September 1965 until his resignation on 11 May 1966). He also served as Minister without Portfolio from 11 May 1966 until 22 December 1966.

Many years after his death, his family, following persistent efforts, fulfilled his written wish to have his remains transferred from Athens and reburied in his birthplace. The Municipal Council of the Municipality of Kos, in unanimous decision, granted a burial site in the cemetery as a sign of recognition of his great contribution to the island.

For this purpose, a marble funerary monument was erected, featuring his sculpted likeness, the work of sculptor Tzanoulinos, where his remains were reburied on 3 July 2011. The monument was designed by the well-known architect, Giannis Vikelas.

*Question: In the town of Kos there is already a Nikolaos Manoussis Street. Perhaps the next step is to also have a Stamatis Manoussis Street?

*For the past 10 years, the annual student “Stamatis Manoussis Award” has been established as a token of honor to his memory. It is awarded to the student, male or female, of the final year of the 1st General Lyceum of Kos who excels in performance, conduct, and ethos during the school year. The Stamatis K. Manoussis Award aims to serve as an incentive for noble competition and as a factor in the promotion of education, elevating knowledge as the highest value of intellectual life, but also as the supreme honor to the humble Koan Stamatis Manoussis, who, despite particularly difficult personal circumstances, dedicated himself to his compatriots and to his beloved homeland.