ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΠΑΛΙΟ ΠΥΛΙ

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΠΑΛΙΟ ΠΥΛΙ

Οι περισσότεροι γνωρίζουν πως τα εκκλησάκια του Παλιού Πυλιού είναι μόνο τρία: Η Παναγία των Καστριανών (Υπαπαντή), οι Ταξιάρχες, και ο Άγιος Αντώνιος. Στην πραγματικότητα υπάρχουν αρκετά ακόμη, όπως ο Άγιος Βασίλειος και ο Άγιος Γεώργιος, αλλά τα περισσότερα βέβαια, βρίσκονται σε ερειπιώδη κατάσταση, όπως ο Θεολόγος, η Αγία Τριάδα, ο Άγιος Κήρυκος, ο Άγιος Χαράλαμπος, ο Άγιος Κωνσταντίνος και ο Άγιος Νικόλαος, ο οποίος είναι ιδιαίτερα σημαντικός και θ' ασχοληθώ σ'αυτή την ανάρτηση.

Νότια, λοιπόν, του Παλαιού Πυλίου και σε απόσταση 1500 μ. περίπου απ' αυτό, σε ψηλό και επίκαιρο σημείο, μεταξύ παλαιών ερειπίων βρίσκεται το ημιερειπωμένο ναΰδριο του Αγίου Νικολάου. Πρόκειται για ορθογωνίου κατόψεως οικοδόμημα (εσωτ. διαστ. 4.74Χ2,45 και εξωτ. διαστ. 6,14Χ3,22 μ.) το οποίο καλύπτεται με κτιστή κάμαρα, τμήμα της οποίας έχει καταπέσει.

Η ανατολική του πλευρά περατούται σε μια ημικυκλική αψίδα (χορδής 1,70 και βέλους 0,91 μ.). Στο μέσον της δυτικής πλευράς ανοίγεται η είσοδος (πλατ. 1,02 μ.). Ο κύριος άξονας του οικοδομήματος βαίνει από Δ. προς Α. και εμφανίζει απόκλιση 15 μοίρες προς ΒΑ. Η τοιχοποιία είναι από αργολιθοδομή και ασβεστοκονίαμα. Ο νότιος και βόρειος τοίχος έχουν πάχος 0,70 μ. ενώ ο ανατολικός και δυτικός 0,67 μ.

Στην αυλή του ναού διατηρούνται τα εξής μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη:
α) Επίθεμα διαχωριστικού αμφικιονίσκου παραθύρου.
β) Κατώφλιο από λάρτιο λίθο.
Στις εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του ναού διατηρούνται λείψανα από τοιχογραφίες.

Ι. Ιερό Βήμα-Αψίδα

Τεταρτοσφαίριο: Στη θέση αυτή εικονίζεται, ως συνήθως, η Δέηση, ήτοι: στο κέντρο παριστάνεται ο Ιησούς Χριστός στηθαίος, μετωπικός, δεξιά Του (βόρεια) η Θεοτόκος και αριστερά Του (νότια) ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.

Κόγχη: εικονίζονται τέσσερις Άγιοι Ιεράρχες (Άγιος Νικόλαος {Νικόλαος ο Μύρων}, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος ο Θεολόγος), ολόσωμοι, στραμμένοι στο κέντρο της αψίδας συλλειτουργούντες. Φέρουν επισκοπικά άμφια και κρατούν ανεπτυγμένα, ενεπίγραφα ειλητάρια.

Γενικώς, υπάρχουν πολλές τοιχογραφίες όπως π.χ. στην καμάρα του ιερού Βήματος εικονίζεται η Ανάληψη του Χριστού, στο νότιο τοίχο δύο Άγιοι Ιεράρχες, και στο βόρειο τοίχο ο Άγιος Διάκονος Στέφανος και η Πεντηκοστή, καθώς και συνθέσεις από τον κύκλο του Δωδεκάορτου.

Πρόθεση: Στο τύμπανο της κόγχης της Πρόθεσης εικονίζεται ανισοσκελής σταυρός, ο οποίος στηρίζεται σε βαθμιδωτή βάση. Στις γωνίες των κεραιών του σταυρού υπάρχει η επιγραφή: 

"IC XC

  N    K" (Ιησούς Χριστός Νικά)

Οι τοιχογραφίες που σώζονται είναι σε αρκετά καλή κατάσταση, δεδομένων των συνθηκών αλλά υπάρχουν και πολλές παραστάσεις που είναι στο μεγαλύτερό τους μέρος κατεστραμμένες.

Σε ορισμένα σημεία των εσωτερικών επιφανειών του ναού του Αγίου Νικολάου διατηρούνται χαράγματα τα οποία είναι πολύ ενδιαφέροντα, για παράδειγμα, αναγράφονται κατά σειρά οι εξής χρονολογίες: 1435, 1521, 1540, 1590, 1671 και 1761 μ.Χ. Πρόκειται προφανώς για αναγραφές, που προέρχονται από την εποχή, κατά την οποία ο ναός ήταν σε χρήση. Η χρονολογία 1435 μ.Χ. αποτελεί terminus ante quem για τη χρονολόγηση του β' στρώματος (νεότερου) τοιχογραφιών.

Στο δυτικό τμήμα της νότιας πλευράς του ναού υπάρχουν χαράγματα ιστιοφόρων πλοίων της εποχής της Τουρκοκρατίας (1522-1912), τα οποία ακριβέστερα προέρχονται πιθανώς από το 17ο αι. Ως προς τη χρονολόγηση των τοιχογραφιών, δύναται να υποστηριχθεί, ότι οι τοιχογραφίες του α' στρώματος προέρχονται πιθανώς από τα τέλη του 12ου/αρχές 13ου αι., ενώ του β' στρώματος από τον 14ο αι.

Λίγα μέτρα μακριά από το ναό υπάρχει πέτρινη κρήνη που από καιρό έχει πάψει να τρέχει νερό (μαρτυρία προφορική τη θέλει να σταμάτησε να τρέχει νερό πριν 40 χρόνια). Η κρήνη είναι γνωστή με το όνομα "πηγή Αγίου Νικολάου".

Πηγή και περισσότερες πληροφορίες: "Χριστιανικά Μνημεία της Νήσου Κω"ΙΙ Τοιχογραφημένοι Ναοί Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Εποχής- Συμπλήρωμα Α'-Δρ. Ιωάννου Ηλ. Βολανάκη -ΚΩΑΚΑ-τόμος Γ'- (σελίδες 395-402)

κείμενο, φωτογραφίες: Sophia Karagianni

Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά:

SAINT NICHOLAS, PALAIO PYLI

Most people believe that the chapels of Palaio Pyli are only three: Panagia ton Kastrianon (Hypapante), the Taxiarches, and Saint Anthony. In reality, there are several more, such as Saint Basil and Saint George, but most of them are in ruins — like Saint Theologos, Holy Trinity, Saint Kyrykos, Saint Charalambos, Saint Constantine, and Saint Nicholas, the latter being particularly significant and the subject of this post.

South of Palaio Pyli, at a distance of approximately 1,500 meters, on an elevated and strategic spot surrounded by old ruins, stands the semi-ruined chapel of Saint Nicholas. It is a rectangular structure (interior dimensions 4.74 × 2.45 m, exterior 6.14 × 3.22 m) covered by a vaulted roof, part of which has collapsed.

Its eastern side ends in a semicircular apse (1.70 m chord, 0.91 m arrow). The entrance (1.02 m wide) opens at the center of the western wall. The main axis of the building runs from west to east, showing a deviation of 15° towards the northeast. The masonry consists of rough stonework bonded with lime mortar. The south and north walls are 0.70 m thick, and the east and west walls 0.67 m.

In the courtyard of the church, the following marble architectural elements survive:

a) A window mullion of a biforate opening.

b) A threshold made of lartian stone.

Traces of wall paintings are preserved on the interior surfaces of the walls.

I. Holy Sanctuary – Apse

Conch: As is customary, the Deesis is depicted here: at the center, Jesus Christ is shown half-length, frontal, with the Theotokos on His right (north) and John the Baptist on His left (south).

Apse curve: Four Holy Hierarchs are depicted full-length, facing the center of the apse and concelebrating: Saint Nicholas (Nicholas of Myra), John Chrysostom, Basil the Great, and Gregory the Theologian. They wear episcopal vestments and hold unfurled inscribed scrolls.

In general, many wall paintings exist. For example, on the sanctuary vault the Ascension of Christ is depicted; on the south wall two Holy Hierarchs; and on the north wall Saint Stephen the Deacon and Pentecost, along with compositions from the Twelve Feasts cycle.

Prothesis

On the conch of the Prothesis, an unequal-armed cross is depicted, standing on a stepped base. In the corners of the cross arms is the inscription:

IC XC 

N K

(“Jesus Christ Conquers”)

The surviving wall paintings are in relatively good condition, considering the circumstances, though many scenes are mostly destroyed.

In certain places on the interior walls of the church of Saint Nicholas, carvings are preserved. They are quite interesting; among them are inscribed dates in sequence: 1435, 1521, 1540, 1590, 1671, and 1761 AD. These writings evidently originate from periods when the church was in use. The date 1435 AD provides a terminus ante quem for dating the second (later) layer of wall paintings.

On the western part of the south wall, carvings of sailing ships from the Ottoman period (1522–1912) exist, likely dating more precisely to the 17th century. As for the dating of the wall paintings, it can be argued that the first layer likely dates to the late 12th / early 13th century, while the second layer belongs to the 14th century.

A few meters from the church stands a stone fountain, which has long ceased to flow (oral testimony states that the water stopped about 40 years ago). The fountain is known as the “Spring of Saint Nicholas.”