ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΤΟΥ ΑΡΑΠΗ

ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΤΟΥ ΑΡΑΠΗ

Το εγκαταλελειμμένο μεταλλείο βαρύτη νότια της Κω κοντά στο ρέμα του Έξινα

Κάπου ανάμεσα στα Θερμά και την Αγία Ειρήνη, ταξιδεύοντας με το καϊκάκι, είδα για πρώτη φορά το 2011 τον τεράστιο βράχο με τις περίεργες ραβδώσεις και τα όμορφα χρώματα. Αυτός ο ιδιαίτερος βράχος υπήρξε μεταλλείο βαρύτη, γνωστό και ως το μεταλλείο του Αράπη.

Του «Αράπη- το σκαλ-λί» όπως το λένε οι ντόπιοι είναι μια πολύ στενή διάβαση στο χείλος του γκρεμού στη νότια πλευρά της οροσειράς του Δίκαιου. Κατά την λαϊκή παράδοση κάποτε προσπάθησε να την περάσει ένας αράπης ο οποίος όμως τσακίστηκε και από τότε η τοποθεσία πήρε αυτό το όνομα.

Σε αυτό το μέρος γράφτηκε ίσως η πιο μελανή σελίδα στη νεότερη ιστορία της μεταλλευτικής δραστηριότητας του νησιού της Κω.

Πάνω στον γκρεμό, σε μια πλαγιά στα Φιλοκρέμια, 200 μέτρα από την θάλασσα υπάρχει ένα πρόχειρο μεταλλείο που λειτουργούσε με πρωτόγονο τρόπο πριν από 51 χρόνια. Το μεταλλείο του Φρατζή όπως ονομαζόταν δούλεψε για 3 χρόνια και έβγαζε ένα ορυκτό ασπριδερό με ασημί χρώμα πολύ βαρύ σαν το σίδηρο, τον βαρύτη.

Ο βαρύτης της Κω συναντάται κοντά σε εξαλλοιωμένα ηφαιστειακά πετρώματα με παρουσία υδροξειδίων του σιδήρου και θειούχων ενώσεων που περιβάλλονται από μεταμορφωμένα πετρώματα. Το ρήγμα του Αράπη που ξεκινά από το ρέμα του Χαβάρου και διασχίζει παράλληλα την ακτή και χάνεται σε υψόμετρα 400 μέτρων παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην διαμόρφωση του άγριου τοπίου όσο και στις υδροθερμικές διαδικασίες που παρατηρούνται στην περιοχή.

Σε μια πεζοπορία το '14 από την Παναγία Μαμάλη στην Αγία Ειρήνη, στο ύψος του μεταλλείου, εντοπίσαμε πολλές κατασκευές, εργαλεία, και άλλα αντικείμενα που σχετίζονται με τη λειτουργία του μεταλλείου.

Κοντά στο ρέμα του Έξυνα, το 1961, ο Φραζής Σταυρίδης και ο Δημήτρης Προύζος (ο Σβουρένος τον αναφέρει ως Προύζο, ο Γεωδίφης ως Μπρούζο) έστησαν την μικρή επιχείρηση τους. Στο μεταλλείο το σπάσιμο του πετρώματος γινόταν με δυναμίτες. Μετά το έργο αναλάμβαναν οι εργάτες που έσκαβαν, στοίβαζαν τον βαρύτη σε πάγκους και το έριχναν κάτω από τον γκρεμό στην ακτή. Κατόπιν κατέβαιναν στην παραλία το φόρτωναν (με τα ζεμπίλια) σε μια βάρκα και το ξαναφόρτωναν στους γερανούς των καραβιών που περίμεναν για να το μεταφέρουν σε πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της Ανατολής.

τα βαρέλια

Στις 7 Σεπτεμβρίου του 1964, παραμονή της Παναγιάς, μια επιπόλαιη κίνηση του Προύζου που απέβλεπε στο να κυλήσει το βαρύτη ευκολότερα προς τον γκρεμό, χωρίς όμως να λάβει τα απαραίτητα μέτρα, είχε ως αποτέλεσμα ο σωρός από το ορυκτό που ήταν πρόχειρα στοιβαγμένος να παρασύρει στον γκρεμό εκτός από τον ίδιο, τους Γιάννη και Στέργιο Καλυμιαναρή και τον Κώστα Τρουμούση.

Από την καταραμένη στιγμή επέζησε μόνο ο Στεφανής Στάκκος, περίπου 25 ετών τότε, ο οποίος την στιγμή της τραγωδίας ήταν παρών σε τι έγινε και ήταν αυτός που ειδοποίησε για την συμφορά. Μετά την τραγωδία το μεταλλείο σταμάτησε να λειτουργεί για λίγα χρόνια και ξαναλειτούργησε το 1968. Σύμφωνα με την προφορική μαρτυρία του Αντώνη Στάκκου (γνωστού και ως Αντωνά), αδερφού του επιζώντα Στεφανή Στάκκου, από τότε δούλεψε λίγα χρόνια ακόμη και μετά έκλεισε το μεταλλείο του Αράπη και δεν ξαναλειτούργησε ποτέ.

ο Αντώνης Στάκκος, ο γνωστός σε όλους "Αντωνάς"

Στα βίντεο που ακολουθούν ο Αντώνης Στάκκος διηγείται τη στιγμή που ο αδερφός του υπήρξε μάρτυρας στο τραγικό γεγονός που είχε 4 θύματα.

Πηγή:http://www.geodifhs.com/kappaomegaiotaalpha/456 και προφορική μαρτυρία του Αντώνη Στάκκου
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni 

Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά:

THE MINE OF ARAPIS

The abandoned barite mine south of Kos, near the Exina stream.

Somewhere between Therma and Agia Irini, while travelling by small boat, I saw for the first time in 2011 the enormous rock with the strange striations and beautiful colours. This unusual rock was once a barite mine, known as the Mine of Arapis.

Locals call the place “Arapis' step”, meaning a very narrow passage along the edge of the cliff on the southern side of the Dikaios mountain range. According to local tradition, a man referred to as “an Arab” once tried to cross it, fell to his death, and since then the location has carried his name.

In this place was written perhaps the darkest page in the recent mining history of the island of Kos.

High on the cliff, on a slope at Filokremia, 200 metres above the sea, there is a makeshift mine that operated in a primitive way 51 years ago. The Fratzis Mine, as it was called, operated for 3 years, extracting a whitish, silvery mineral, very heavy like iron—barite.

The barite of Kos is found near altered volcanic rocks containing iron hydroxides and sulphide compounds, surrounded by metamorphic rocks. The Arapis fault, which begins at the Chavaros stream, runs parallel to the coast, and disappears at an altitude of 400 meters, plays an important role both in shaping the wild landscape and in the hydrothermal processes observed in the area.

During a 2014 hike from Panagia Mamali to Agia Irini, at the height of the mine, we discovered many structures, tools, and other objects related to the mine’s operation.

Near the Exyna stream, in 1961, Frazis Stauridis and Dimitris Prouzos (Svourenos refers to him as Prouzos, Geodifis as Mprouzos) set up their small enterprise. At the mine, the rock was broken using dynamite. Afterwards the workers dug, piled the barite on benches, and threw it down the cliff to the shore. Then they descended to the beach, loaded it (with baskets) onto a boat, and from there transferred it to the cranes of ships waiting offshore to transport it to oil-producing countries of the East.

The barrels

On 7 September 1964, the eve of the Virgin Mary’s feast, a careless move by Prouzos—who was attempting to make the barite slide more easily toward the cliff, without taking necessary safety measures—caused the hastily piled heap of mineral to collapse, dragging over the cliff not only himself but also Giannis and Stergios Kalymianaris and Kostas Troumousis.

Only one man survived that cursed moment: Stefanis Stakkos, then about 25 years old, who witnessed what happened and was the one who raised the alarm about the disaster. After the tragedy, the mine ceased operations for a few years and reopened in 1968. According to the oral testimony of Antonis Stakkos (also known as Antonas), brother of survivor Stefanis Stakkos, it operated for a few more years and was then permanently closed. The Arapis mine never reopened.

Antonis Stakkos, known to all as “Antonas”

In the videos that follow, Antonis Stakkos recounts the moment his brother witnessed the tragic event that claimed four lives.