ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΑΚΙ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΩ

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ, ΚΩΣ

Το ιστορικό εκκλησάκι της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται στην οδό Μητροπόλεως, λίγο πριν την Ιπποκράτους, ακριβώς απέναντι από τη μία εκ των εισόδων του νοσοκομείου. Ανήκει στην Ενορία του Αγίου Νικολάου και γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου.

Είναι πολύ πιθανό να το προσπεράσει κάποιος και να μην το δει καν, καθώς η πραγματική είσοδος είναι μια καμάρα δεξιά που οδηγεί σε μιαν αυλή κι από κει στην είσοδο του Ιερού Ναού. Εκεί επίσης στεγάζεται και η "Αγαθοεργός Αδελφότης-Άγιος Ιωάννης ο Ναύκληρος".
Το αρχικό εκκλησάκι το συναντάμε στον Κώδικα Α', Αρχείου Δουλείας το 1693, επί Αρχιεπισκόπου Κώου Κυρίλλου. Από τα τότε στοιχεία δεν διαφαίνεται κοινοτικός-ενοριακός χαρακτήρας του ναού, ως εκ τούτου θεωρήθηκε ιδιωτικός.

Το 1726, επί Αρχιεπισκόπου Κώου Νεοφύτου, Επίτροπος (του ενοριακά λειτουργούντος τότε ναού) ήταν ο κυρ Γαμπρελλάκης. Το 1744, Επίτροπος ήταν ο μαστρο Σάββας Βαρελτζής. Αυτός αγόρασε, δίνοντας 130 γρόσια, σπίτι το οποίο βρισκόταν "έξω στην Ενορία του Τιμίου Σταυρού". Τον ίδιο χρόνο, η κυρα παπαδιά με τον επίτροπο αντάλλαξαν σπίτια.

η είσοδος προς την αυλή

Κατά το τέλος του 19ου αιώνα, οι εκτελεστές της διαθήκης του Αντωνίου Παντελόγλου, θέλησαν να χρησιμοποιήσουν το προαύλιο του ναού του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού, για την οικοδομή Νοσοκομείου και κατασκεύασαν τα δωμάτια που σώζονται ως σήμερα. Απόδειξη για όλα αυτά αποτελεί και η σωζόμενη μαρμάρινη πλάκα στο υπέρθυρο της κυρίας εισόδου με την παρακάτω επιγραφή και χρονολογία 1879. Την επιγραφή συνέταξε σύμφωνα με τον Ιάκωβο Ζαρράφτη, ο "μέγας διδάσκαλος της Κω Σταμάτιος Κ. Παντελίδης" και εξαγγέλει τον ιστορικό προορισμό των κελλιών.

Κατά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1933, η στέγη κατέπεσε κι έμειναν μόνο οι τοίχοι του ναού. Όμως, καθώς μετά το σεισμό κατέστη άχρηστος ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου, το εκκλησίδιο του Τιμίου Σταυρού προσέφερε τις υπηρεσίες του, λειτουργώντας ως ενοριακός ναός μέχρι που αποκαταστάθηκε πλήρως ο ναός του Αγίου Νικολάου.

 

Ο σεισμός, όμως, προκάλεσε βαρύ πλήγμα και στην παιδεία.Τα τρία σχολικά κτίρια (Αρρεναγωγείο, Παρθεναγωγείο και Αργύρειο νηπιαγωγείο) που βρίσκονταν στο χώρο της τειχισμένης μεσαιωνικής πόλης κατέρρευσαν. Κάποιοι από τους μαθητές στεγάστηκαν σε ξύλινη παράγκα και δύο τάξεις (3η, 4η) σε αίθουσες της εκκλησίας του Σταυρού, όπου ήδη λειτουργούσε και το Ημιγυμνάσιο μετά την υποβάθμισή του από τους Ιταλούς.

η αυλή μοσχοβολά βασιλικό

Το 1939, ο Ιταλός Στρατιωτικός Διοικητής στην Κω, Φαρίνα, ζήτησε και παρέλαβε το ναό του Ζωοποιού Σταυρού και τον μετέτρεψε σε Αποθήκη πολεμοφοδίων.Για να εξαπατήσει τους συμμάχους, ότι εκεί πρόκειται για νοσοκομείο, τοποθέτησαν στους τοίχους και στη στέγη σήματα και σταυρούς για να μη βομβαρδίζεται από τον εχθρό.

Το 1944, οι Γερμανοί επέφεραν την καταστροφή, μαζί και του Ιερού Ναού του Τιμίου Σταυρού. Σύμφωνα με τον Καρπαθίου, μόλις ήρθε το 1947, στην Κω ως Αρχιερέας, βρήκαν το ναό αλλά και τα κελιά "βεβηλωμένα, κοινοχρήστου χρήσεως και με θράσος κατοικημένα".

διακοσμητικά βουκράνια εντοιχισμένα

Πηγή: "Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969-Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω)
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni

Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά:

The Chapel of the Holy Cross in the Town of Kos
Holy Church of the Holy Cross, Kos

The historic chapel of the Exaltation of the Holy Cross is located on Mitropoleos Street, just before Hippokratous Street, directly opposite one of the entrances of the hospital. It belongs to the Parish of St. Nicholas and celebrates its feast day on September 14th.

It is quite likely that one might pass by without even noticing it, since the actual entrance is through an archway on the right that leads into a courtyard, and from there to the entrance of the Holy Church. The “Charitable Brotherhood – St. John the Navigator” is also housed there.

The original chapel is recorded in Code A of the Servitude Archive in 1693, during the time of Archbishop Kyrillos of Kos. From the evidence of that time, no communal or parochial character of the church is apparent, and thus it was considered private.

In 1726, under Archbishop Neophytos of Kos, the church (then functioning as a parish church) had as steward Mr. Gambrellakis. In 1744, the steward was Master Savvas Vareltzis, who purchased, for the price of 130 grosia, a house located “outside in the Parish of the Holy Cross.” That same year, the presbytera and the steward exchanged houses.

the entrance leading to the courtyard

By the end of the 19th century, the executors of the will of Antonios Panteloglou wished to use the courtyard of the church of the Holy and Life-Giving Cross for the construction of a hospital and built the rooms that survive to this day. Proof of this is the surviving marble plaque over the main entrance, with the inscription and the date 1879. According to Iakovos Zarraftis, the inscription was composed by “the great teacher of Kos, Stamatis K. Pantelidis,” and it proclaims the historic purpose of the cells.

During the destructive earthquake of 1933, the roof collapsed, leaving only the walls of the church. However, since the Metropolitan Church of St. Nicholas was rendered unusable after the earthquake, the chapel of the Holy Cross served as the parish church until St. Nicholas was fully restored.

The earthquake also dealt a heavy blow to education. The three school buildings (the Boys’ School, the Girls’ School, and the Argyreio Kindergarten) located within the walled medieval town collapsed. Some of the students were accommodated in a wooden shack, while two classes (3rd and 4th grade) were housed in rooms of the Church of the Holy Cross, where the Junior High School was also operating after its downgrading by the Italians.

the courtyard fragrant with basil

In 1939, the Italian Military Commander in Kos, Farina, requested and took over the Church of the Life-Giving Cross, converting it into an ammunition depot. To deceive the Allies into believing it was a hospital, they placed signs and crosses on the walls and roof so it would not be bombed by the enemy.

In 1944, the Germans brought about its destruction, along with that of the Holy Church of the Cross. According to Karpathiou, when he arrived in Kos in 1947 as a hierarch, they found the church and the cells “desecrated, used as common property, and shamelessly inhabited.”

decorative bucrania embedded in the walls