ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΧΑΝΤΑΚΑΣ, ΠΥΛΙ

ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΧΑΝΤΑΚΑΣ, ΠΥΛΙ

ο Άγιος Αντώνιος μετά την αναστήλωση

Το 2016, κι ενώ ο Άγιος Αντώνιος βρισκόταν σε ερειπιώδη κατάσταση, η Ιερά Μητρόπολις Κώου και Νισύρου ανέθεσε στον αρχιτέκτονα κ. Γιώργο Σιδερή τη μελέτη αναστήλωσής του κι έτσι αποκαταστάθηκε από το 2017 ως το 2019 οπότε έγιναν και τα θυρανοίξια.

Εδώ είναι η ιστορία του πριν την αναστήλωση:

2012 Άγιος Αντώνιος

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Αντωνίου βρίσκεται εντός του σημερινού οικισμού Νέο Πυλί, στη θέση «Χάντακας», όχι μακριά από το μεσαιωνικό κάστρο του Περιπάτου, (βυζαντινής και ιπποτικής εποχής), το οποίο καταστράφηκε από την τουρκική επιδρομή του (1457). Το 2012 φωτογράφησα για πρώτη φορά το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου στον αύλειο χώρο του Πολιτιστικού Κέντρου Πυλίου.

Το εκκλησάκι βρίσκεται νοτιοανατολικά του οικισμού του Πυλίου και σε απόσταση περίπου 300 μ. απ' αυτόν, στη θέση "Χάντακας", σε οικόπεδο της κοινότητας (παλαιότερα ανήκε στην οικογένεια Αντωνίου Αναστάσογλου). Δυτικά, και σε μικρή απόσταση υπάρχει μικρός χείμαρρος.

Ήξερα από τότε την ιστορική του σημασία, κι έβλεπα την φθορά, την εγκατάλειψη και την ετοιμόρροπη κατάσταση στην οποία βρισκόταν. Υποβασταζόμενο, σε μια προσπάθεια αναστήλωσης έμοιαζε έτοιμο να διαλυθεί εκεί μπροστά στα μάτια μας, ανοιγμένο στα δυο καθώς ήταν. Μεγάλοι κορμοί δέντρων, τα οποία φύτρωσαν δίπλα στους τοίχους του οικοδομήματος, καθώς και το πλούσιο ριζικό τους σύστημα, επέφερε ανεπανόρθωτες ζημιές στο εκκλησάκι, με αποτέλεσμα να έχει διαλυθεί τελείως η τοιχοποιία, να έχει καταπέσει μέρος της στέγης και αυτό που απέμεινε να έχει καταστεί επικίνδυνο προς κατεδάφιση.

Μιας λοιπόν και βρέθηκα στο ερειπωμένο ναΰδριο βραδινή ώρα, άρα με κακές συνθήκες φωτισμού και με μια compact φωτογραφική μηχανή, υποσχέθηκα στον εαυτό μου ότι θα ξαναγυρνούσα σύντομα για να βγάλω καλύτερες φωτογραφίες. Πολύ πρόσφατα, μου δόθηκε ξανά η ευκαιρία να βρεθώ στο εκκλησάκι, όμως δυστυχώς, η εικόνα του επιδεινώθηκε ραγδαία. Τα δέντρα έχουν μεν ξεριζωθεί αλλά μαζί και όλη στέγη, δεν υπάρχει πια είσοδος, υπέρθυρο, για την ακρίβεια έχει κοπεί στα δυο.

2015 Άγιος Αντώνιος

Πρόκειται για μονόχωρο οικοδόμημα, χωρίς νάρθηκα, το οποίο εμφανίζει ορθογωνίου σχήματος κάτοψη (εξωτερ. διάστ. 5,70 Χ 3,81 μ.και εσωτερ. διάστ. 4.25 Χ 2.28 μ) και καλυπτόταν με κλειστή ημικυλινδρική στέγη/οξυκόρυφη καμάρα, (χαρακτηριστική στα Δωδεκάνησα ήδη από τα χρόνια της Ιπποτοκρατίας). Ο ναός με βάση την οξυκόρυφη καμάρα του θα μπορούσε να χρονολογηθεί στα
χρόνια της Ιπποτοκρατίας, πιθανότατα τον 15ο – 16ο αιώνα.

Η ανατολική του πλευρά περατούται σε μια εσωτερικά και εξωτερικά ημικυκλική αψίδα. Στο ανατολικό άκρο της βόρειας εσωτερικής πλευράς του Ιερού Βήματος ανοίγεται εντός του πάχους του τοίχου μία ορθογωνίου σχήματος κόγχη, που χρησίμευε ως Πρόθεση. 

Στη μέση της δυτικής πλευράς ανοίγεται η είσοδος. Εκτός από τη δυτική είσοδο του άνοιγμα υπήρχε και στο μικρό φωτιστικόπαράθυρο, που είχε η κόγχη του ιερού. Το δάπεδο του ναού είναι από καλά πατημένο χώμα.

Η τοιχοποιία είναι από αργολιθοδομή (εξ' ολοκλήρου με λαξευμένους λίθους) και ασβεστοκονίαμα.
Κατά την ανέγερση του ναού χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό και διάφορα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, μεταξύ των οποίων και τα εξής:
Ιωνικό κιονόκρανο με συμφυές επίθημα
Τμήμα μαρμάρινου αρχιτεκτονικού μέλους με κυμάτιο
Τμήμα πλάκας Αγίας Τράπεζας από λεπτόκκοκο, λευκό μάρμαρο, με χείλος και κυμάτιο στα πλάγια, παλαιοχριστιανικής εποχής

Βάση κίονα με κυμάτιο
Βάση περιρραντηρίου

Στο μέσο περίπου της νότιας εσωτερικής πλευράς του κυρίως ναού διατηρείται μία ημιεξίτηλος τοιχογραφία στην οποία απεικονίζεται ο πάτρωνας του ναού Άγιος Αντώνιος. Ο Άγιος Αντώνιος εικονίζεται ολόσωμος, όρθιος, μετωπικός. Φοράει ποδήρη,χειριδωτό, καστανόχρωμο χιτώνα και ομοιόχρωμο επενδύτη.

Με το δεξί χέρι κρατά ξύλινη ράβδο, η οποία απολήγει πάνω σε αιγυπτιακό σταυρό. Με το αριστερό χέρι κρατά ανεπτυγμένο, ενεπίγραφο ειλητάριο, στο οποίο υπήρχε μεγαλογράμματη επιγραφή με δώδεκα τουλάχιστον στίχους. Δυστυχώς η επιγραφή έχει σχεδόν τελείως καταστραφεί. Διακρίνονται μόνο τα γράμματα Ι,C,P,N κ.ά.

Γύρω από τη μορφή του Αγίου Αντωνίου και πάνω στα επιχρίσματα, υπάρχουν διάφορα χαράγματα, ορισμένα από τα οποία με ενδιαφέρουσες χρονολογίες, όπως 1634, 1712. Οι τοιχογραφίες είναι καλής ποιότητας και προέρχονται από τον 16ο αιώνα.

Πηγή: ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΚΩ
ΙΙ. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΙ ΝΑΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
-Δρ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ (ΚΩΑΚΑ ΤΟΜΟΙ Γ'-Δ', σ. 97-98)

Διακόνημα
φωτογραφίες: Sophia Karagianni