ΟΙ ΧΑΪΧΟΥΤΕΣ ΚΑΙ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΟΙ ΧΑΪΧΟΥΤΕΣ
Την πρώτη φορά που βρέθηκα στις Χαϊχούτες συγκλονίστηκα. Ένα ερειπωμένο χωριό με δεκάδες σπίτια εγκαταλελειμμένα και κατεστραμμένα μεν, σαν από παραμύθι δε.

Άκουσα ιστορίες ότι επιδημία μολυσματικής νόσου ξέσπασε κι ερήμωσε το χωριό.

Ένιωσα το χρόνο να έχει σταματήσει εκεί, είδα τα παιδιά να παίζουν στις αυλές και φαντάστηκα όλο το χωριό σκηνικό ταινίας του προηγούμενου αιώνα..Αυτό έγινε τη δεκαετία του 90 και οι φωτογραφίες που έβγαλα ήταν ασπρόμαυρες. Ξαναγύρισα πολλές φορές εκεί και θέλησα να μάθω τα πάντα για την ιστορία αυτού του μικρού ορεινού χωριού της Κω.

Άρχισα να διαβάζω για την ιστορία του χωριού και σιγά σιγά όλα έγιναν έγχρωμα..

Ανατολικά της συνοικίας των Ασωμάτων, σε απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων, σε μια περιοχή με δάση και πηγές βρίσκονται οι Χαϊχούτες, συνοικία ακατοίκητη πλέον σήμερα.Στις Χαϊχούτες υπήρχε οικισμός πριν το 1840. Οι κάτοικοί της απομονωμένοι επί πολλές δεκαετίες, χωρίς αμαξιτό δρόμο, χωρίς παντοπωλείο και στοιχειώδεις ευκολίες, είχαν αρχίσει από τη δεκαετία το 1950 να εγκαταλείπουν τον οικισμό. Με τη μετανάστευση (1960 κ.έ) από τους 180 περίπου κατοίκους, που υπήρχαν πριν τον πόλεμο, δεν απέμειναν ούτε οι μισοί. Από χρόνο σε χρόνο λίγοι λίγοι κατέβαιναν προς τη Μεσαριά και στα άλλα πεδινά, μερικοί στις κεντρικές συνοικίες του Ασφενδιού,άλλοι στο Πλατάνι (τον παλαιό Κερμετέ), ώσπου ο οικισμός ερημώθηκε εντελώς το 1980.

Ο Olivier Rayet, που περιηγήθηκε την Κω το 1870, υπολογίζει ότι το όνομα Χαϊχούτες προέρχεται από την τουρκικη λέξη Χαϊχούτ, την οποία παράγει από το ινδικό όνομα Καλικούτ (=Καλκούτα).

Ο Ε. Καρπάθιος σχολιάζει την ανωτέρω ετυμολογία και εκφράζει τη γνώμη ότι η προέλευση του ονόματος είναι αρμενική, αφού οι Αρμένιοι ονομάζονταν Χαϊκ και η χώρα τους Χαϊσαντάν, προσθέτοντας ότι οικογένειες Αρμενίων (Χαϊκούτ) είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας.

Δεν αποκλείεται η ονομασία αυτή να προέρχεται από την οικογένεια των Χαϊχουδών ή Χαϊχουτών που πρώτοι μάλλον κατοίκησαν την περιοχή. Ο Β. Χατζηβασιλείου παραπέμπει στον Κώδικκα Γ΄της Μητρόπολης όπου μνημονεύονται τα συγκεκριμένα επώνυμα.

Ο Ιω. Βολανάκης αναφέρει μια άλλη εκδοχή, κατά την οποία η ονομασία  Χαϊχούτες προέρχεται από το "Χα(λ)ικούτες", όπως χαρακτηρίζονται μεταξύ άλλων οι αθίγγανοι.

Διηγήσεις παλιών Χαϊχουτιανών συνδέουν την ονομασία του οικισμού με το Τουρκικό Χαϊχού ή Χαϊχούι, που είναι ο έντονος θόρυβος ή φασαρία. Πολλοί θόρυβοι και ταραχές δημιουργούνταν από τους πανηγυριστές κατά την εορτή του Αγίου Δημητρίου. Μερικοί από τους πανηγυριστές στο ολονύκτιο γλέντι κατέληγαν συχνά σε καβγάδες και τότε γινόταν το χάι χούι. Άλλοι πάλι διηγούνταν ότι το όνομα προήλθε από ένα αδέξιο, άτσαλο χορό, χαϊχού, που χόρευαν ασβεστάδες και καρβουνιάρηδες οι οποίοι ειχαν έρθει από τη Μ. Ασία. Πρόκειται μάλλον για παρετυμολογίες.

Ο Olivier Rayet τοποθετεί στην περιοχή των Χαϊχουτών την αρχαία Πύξα, με τη σκέψη ότι η λέξη προέρχεται από το φυτό Πύξος (λατιν.buxus) που είναι αειθαλής θάμνος, και αφθονεί στην περιοχή. Στα μέσα του 19ου αιώνα οι Χαϊχούτες είχαν 30 σπίτια διαμορφωμένα γύρω από μια πηγή.

Ο Ε. Καρπάθιος αναφέρεται στις Χαϊχούτες ως Αρμενοχώρι κ σχετικές αναφορές γίνονται και από το Ζαράφτη και το Χατζηβασιλείου.

Ο καθηγητής αρχαιολογίας Ludwig Ross που πέρασε από τις Χαϊχούτες, το 1944, παρατήρησε ότι οι κάτοικοι ήταν μελαμψοί, γι αυτό ερμήνευσε τις Χαϊχούτες ως χωριό των Αραπάδων (νέγρων) αποκαλώντας τους Χαϊχουτάδες.

Με την αποπεράτωση του ναού του Αγίου Δημητρίου χρησιμοποιείται παράλληλα ως ονομασία της περιοχής "Ο Άγιος Δημήτριος".

καινούρια σπίτια πιστά στον παραδοσιακό χαρακτήρα του χωριού κάνουν δειλά δειλά την εμφάνισή τους

 Για πολλές δεκαετίες τα παιδιά των Χαϊχουτιανών φοιτούσαν  στο σχολείο των Ασωμάτων, πεζοπορώντας πρωί απόγευμα για να βγάλουν κάποιες τάξεις, αφού στις Χαϊχούτες δεν υπήρχε σχολείο μέχρι το 1943. Λίγες μέρες μετά την 3η Οκτωβρίου 1943, που οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κω, φιλομαθείς συμπατριώτες με πρωτοπόρο τον Αντώνιο Κιοσόγλου αποφασίζουν να ανοίξουν ελληνικό σχολείο στις Χαϊχούτες. Τα παιδιά συγκεντρώνονταν στο νάρθηκα της Εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου και παρακολουθούσαν τα βασικά μαθήματα του Δημοτικού σχολείου από τον αείμνηστο δάσκαλο Μικέ Μουζουράκη. Έτσι στην πιο μικρή συνοικία όλης της Κω λειτούργησε το πρώτο ελληνικό σχολείο, ένα χρόνο περίπου πριν ανοίξουν τα άλλα σχολεία του νησιού, που είχαν κλείσει οι Ιταλοί από το 1937. 

η καδραρισμένη φωτογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού

Τη χρονιά 1944-45 στο σχολείο φοιτούν περίπου 27 μαθητές κι εκτός από το Μικέ Μουζουράκη διδάσκει και ο Μ. Ζαϊρης.

Στις 26 Οκτωβρίου 1944, ημέρα του Αγίου Δημητρίου, από τη νεολαία του χωριού υψώθηκε για πρώτη φορά στο Κωδωνοστάσιο της Εκκλησίας η Ελληνική Σημαία.

Η ύψωση της Ελληνικής σημαίας-η καδραρισμένη φωτογραφία βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού

Στη δεκαετία του 50 οι μαθητές είχαν ξεπεράσει τους 40. Το Μονοτάξιο του αγίου Δημητρίου λειτούργησε ως το 1970. Τον τελευταίο χρόνο είχαν μείνει 8 μαθητές. Το 1950 οι Χαϊχούτες μετονομάσθηκαν επίσημα με Π.Δ "Άγιος Δημήτριος".

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Στη δυτική πλευρά του οικισμού των Χαϊχουτών υψώνεται ο ναός του Αγίου Δημητρίου, μοναδικό σχεδόν κτίσμα που παραμένει ακόμη όρθιο ανάμεσα στις ερειπωμένες κατοικίες.

Στη βιβλιοθήκη της Μητρόπολης Κω βρέθηκε δυσανάγνωστο φιρμάνι Σουλτάνου προς το Διοικητή της Κω με έτος Εγίρας 1220 (1805), που γνωρίζει ότι επιτρέπεται να ανεγερθεί ναός Αγίου Δημητρίου πάνω ακριβώς στα θεμέλια κρημνισμένης παλιάς εκκλησίας. Ο ναός φαίνεται ότι χτίστηκε κατά τη δεκαετία του 1840 στη θέση, ίσως παλαιοχριστιανικής βασιλικής, όπως δείχνουν τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, που διατηρούνται μέσα κι έξω από το ναό.

Μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη στο υπέρθυρο

το φιρμάνι

Είναι μονόχωρο οικοδόμημα με κάτοψη ορθογωνίου σχήματος και καλύπτεται με κτιστή καμάρα και γαλλικά κεραμίδια. Στις δύο μακρές του πλευρές φαίνονται εντοιχισμένοι τέσσερις κυλινδρικοί κίονες. Η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε τμήμα παλαιού κυλινδρικού κίονα χωρίς ραβδώσεις, ενώ έξω από το ναό υπάρχουν αρχαία κιονόκρανα.

Στο υπέρθυρο της εισόδου βρίσκεται  τμήμα αρχαίου κοσμήτου τέμπλου (1.60Χ0.20 μ.) με διάκοσμο από συρικούς τροχούς και φύλλα ακάνθου.

Το 1948-49 λειτούργησε στις Χαϊχούτες και νυχτερινό σχολείο για ενήλικες, που είχαν μείνει αναλφάβητοι στα χρόνια της ιταλοκρατίας.

Απ' όσα αναφέρθησαν συνάγεται ότι και η μικρή συνοικία των Χαϊχουτών, "η νεκρή πολιτεία", διέγραψε μια αξιόλογη ιστορική πορεία 160 και πλέον χρόνων. 

η πηγή ανατολικά

Η περιοχή είναι γεμάτη πηγές και δάση

φωτογραφίες: Sophia Karagianni

πηγή κειμένου: Το Ασφενδιού της Κω-Μανόλη Κιαπόκα (σελίδες 134-145)   

Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά:

THE VILLAGE OF CHAIHOUTES AND THE CHURCH OF SAINT DEMETRIUS

The first time I found myself in Chaihoutes, I was deeply moved.

A ruined village, with dozens of abandoned and crumbling houses — destroyed, yes, but straight out of a fairytale.

I had heard stories that an epidemic of infectious disease had broken out and emptied the village.

I felt as if time had stopped there; I could almost see children playing in the courtyards, and the whole scene looked like a film set from another century. That was back in the 1990s, and the photographs I took were in black and white. I returned many times afterward, determined to learn everything about the history of this small mountain village of Kos.

Gradually, as I delved deeper into its story, everything turned to color again...

A VILLAGE LOST IN TIME

East of the Assomaton district, about two kilometers away, lies Chaihoutes — today completely uninhabited — in an area full of forests and springs. There was already a settlement there before 1840. Its residents, isolated for decades without a proper road, grocery store, or basic conveniences, began abandoning the area in the 1950s.

By the 1960s, emigration had begun. Of the 180 residents that lived there before the war, less than half remained. Year after year, families moved down toward Mesaria and the plains — some to the central neighborhoods of Asfendiou, others to Platani (the old Kermetes) — until the settlement was completely deserted around 1980.

THE ORIGIN OF THE NAME

Olivier Rayet, who visited Kos in 1870, believed that the name Chaihoutes comes from the Turkish word Chaihout, which he derived from the Indian city name Calicut (Kolkata).

E. Karpathios, commenting on this theory, argued instead for an Armenian origin: since Armenians were called Haik and their land Haistan, he suggested that Armenian families (Haikout) had settled in the area during Ottoman times.

Another view connects the name to the family of Chaihoudes or Chaihoutes, the first settlers of the region — mentioned, according to V. Chatzivasileiou, in the third Code of the Metropolis of Kos.

The archaeologist Ioannis Volanakis offered yet another version, saying that Chaihoutes may derive from Chalikoutes, a name once given to gypsy communities (Athinganoi).

Old oral testimonies from former residents link the name to the Turkish word Chaihú or Chaihúi, meaning noise or commotion — supposedly because during the feast of Saint Demetrius, the all-night festivities often ended in quarrels and loud celebrations — “hai-choui.” Others said it came from a clumsy dance called haïhou, performed by whitewashers and charcoal burners who had come from Asia Minor. These, most likely, are folk etymologies.

HISTORICAL REFERENCES

Rayet also placed the ancient city of Pyxa in the area of Chaihoutes, believing the name derived from the plant Pyxos (Latin Buxus), the evergreen boxwood shrub that still grows abundantly there.

In the mid-19th century, Chaihoutes consisted of about 30 houses arranged around a spring.

Karpathios referred to Chaihoutes as an “Armenian village,” an opinion also shared by Zarafis and Chatzivasileiou.

The archaeologist Ludwig Ross, who passed through the area in 1844, noted that the inhabitants were dark-skinned and called the village “the settlement of the Moors,” referring to them as Chaihoutades.

After the construction of the Church of Saint Demetrius, the area gradually came to be known by that name as well.

Today, a few new houses — built in full harmony with the traditional architecture — have begun to appear timidly among the ruins.

THE SCHOOL AND THE RAISING OF THE GREEK FLAG

For many decades, the children of Chaihoutes attended the school in Assomatos, walking back and forth on foot every day, since there was no school in their village until 1943.

A few days after the German occupation of Kos on October 3, 1943, some educated villagers, led by Antonios Kiosoglou, decided to open a Greek school in Chaihoutes.

The children gathered in the narthex of the Church of Saint Demetrius and were taught the basics of primary education by the late teacher Mike Mouzourakis.

Thus, in the smallest settlement on the island of Kos, the first Greek school operated — about a year before the other schools reopened, which had been closed by the Italians since 1937.

In the 1944–45 school year, around 27 pupils attended, taught by Mouzourakis and M. Zairis.

On October 26, 1944, the feast day of Saint Demetrius, the village youth raised the Greek flag for the first time on the church bell tower — a framed photograph of that moment still hangs inside the church.

By the 1950s, student numbers exceeded 40. The one-room school of Saint Demetrius continued operating until 1970, when only eight pupils remained.

In 1950, Chaihoutes was officially renamed “Saint Demetrius” by royal decree.

THE CHURCH OF SAINT DEMETRIUS

On the western edge of the village stands the Church of Saint Demetrius — almost the only building still standing among the ruins.

In the library of the Metropolis of Kos, a barely legible Sultan’s decree dated to the year of the Hegira 1220 (1805) was found, granting permission to rebuild the church on the foundations of an older ruined one.

It seems to have been constructed around the 1840s, possibly on the site of an early Christian basilica, as suggested by the marble architectural fragments preserved inside and outside the temple.

It is a single-aisled building with a rectangular plan, covered by a barrel vault and French tiles. On its long sides are embedded four cylindrical columns.

The Holy Table rests on part of an ancient unfluted column, while outside are scattered ancient capitals.

Above the doorway, a section of a marble templon beam (1.60 × 0.20 m) is embedded, decorated with circles and acanthus leaves.

During 1948–49, a night school for adults operated in Chaihoutes, serving those left illiterate during the years of the Italian occupation.

From all these accounts, it is clear that even this small, now-abandoned settlement — this “dead city” — had a rich and significant history spanning over 160 years.

The area today remains full of springs, trees, and the whispers of the past.