ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ)

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ)

• Ο Ναός

Ο Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής είναι ο παλαιότερος από τους τρεις ενοριακούς ναούς της πόλης της Κω. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στη συνοικία που κάποτε ονομαζόταν "συνοικία της Άσπας" (Περιοχή Χαλουβαζιά).

Η πρώτη αναφορά στην Αγία Παρασκευή στη συνοικία Άσπα γίνεται το 1693 στον Κώδικα Α' Αρχείου Δουλείας. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ως το 1721 ο Ναός της Αγίας Παρασκευής ήταν τουλάχιστον κατά το ήμισυ ιδιωτικός και από το 1721 περνάει εξ' ολοκλήρου στην κοινότητα της Κω.

Από το 1763 εμφανίζεται ως ενορία και ως ο οικονομικά ευρωστότερος ενοριακός Ναός της πόλης της Κω. Γύρω στο 1800, ο Ναός είχε στην ιδιοκτησία του 21 σπίτια, καθώς η αγοραπωλησία μικρών σπιτιών μεταξύ πολιτών και ενοριακού ναού ήταν σύνηθες φαινόμενο. Μάλιστα, το 1825 φαίνεται πως η Μαρία, σύζυγος Νικολή πούλησε το σπίτι της στην Άσπα στο μέρος του "πεΐς σοκάκι" (οδός της εποχής) μέσα της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής για εκατόν είκοσι γρόσια και πήρε τα άσπρα από την εκκλησία(;).

Στο δάπεδο του παλιού αυτού ναού της Αγίας Παρασκευής υπήρχε πάνω σε άσπρη πέτρα επιγραφή ρωμαϊκών χρόνων "Η Γερουσία (Κώων) ετίμησε Γάιον Ουαλέρτιον Ουλπιανόν ανδριάντος....".

Το 1915 και το 1918 ιδρύθηκαν στην Αμερική δύο σύλλογοι, ο ένας με το όνομα "Ελπίς" και ο άλλος με το όνομα "Αγία Παρασκευή" με σκοπό την ανέγερση νέου ναού στην Κω. Όταν ζητήθηκε να σταλεί το ποσό που είχε συλλεχθεί, η απάντηση ήταν ότι αυτό δε γινόταν, καθώς σύμφωνα με τους όρους, για να αρχίσει η αποστολή των χρημάτων, τα οποία ήταν κατατεθειμένα από έρανο στην τράπεζα, έπρεπε πρώτα "να πέσει κάτω η εκκλησία". Τα χρήματα άγγιζαν το ποσό των διακοσίων χιλιάδων φράγκων.

η Αγία Παρασκευή στις 23/7/1967, ημέρα του γάμου των γονιών μου, τραβηγμένη από τον πατέρα μου (από το προσωπικό μου αρχείο)

η Αγία Παρασκευή σήμερα

Το 1927 διορίστηκε επιτροπή με σκοπό την ανέγερση του ναού και ανέθεσε την εκπόνηση του σχεδίου για την εκ βάθρων ανοικοδόμηση στην ιταλική τεχνική εταιρεία ¨Καστέλλι". Τα σχέδια του νέου ναού έγιναν στη Ρώμη από τον αρχιτέκτονα μηχανικό και ειδικό βυζαντινολόγο Ορσίνι. Το 1928 χορηγήθηκε κυβερνητική άδεια για την ανοικοδόμηση και η θεμελίωση πραγματοποιήθηκε στις 8 Μαρτίου 1931 με αγιασμό από τον Αρχιμ. Φιλήμονα με την παρουσία πλήθους πιστών.

η πρόσβαση στην Αγία Παρασκευή από την οδό Ηρακλέους

Το 1931 σταμάτησαν οι εργασίες ελλείψει χρημάτων. Ο Αχιλλέας Μουζάκης εγγυήθηκε προς την τράπεζα της Σικελίας και δόθηκε δάνειο. Στις 18 Δεκεμβρίου 1932 ο Ναός τελείωσε και τελέσθηκε η πρώτη Θεία Λειτουργία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον καταστροφικό σεισμό της 21ης Απριλίου 1933, η εκκλησία ήταν μόλις τεσσάρων μηνών κι έτσι, αν και την ώρα του σεισμού είχε λειτουργία, δεν υπέστη καμία απολύτως ζημιά, ούτε κινδύνευσε κανείς από τους πιστούς, ενώ όλη η γύρω περιοχή της Άσπας κατεστράφη ολοσχερώς.

η πίσω πλευρά της εκκλησίας τραβηγμένη χειμώνα και φθινόπωρο

Η έρευνα που έκανα δείχνει ότι ο παλιός Ναός κάνει την εμφάνισή του το 1693 μέχρι την εκ βάθρων ανοικοδόμησή του το 1928. Ο όρος να σταλούν τα χρήματα από την Αμερική, μόνο στην εκ βάθρων ανοικοδόμηση και "εις την αυτήν θέσιν όπου κείται σήμερον", δημιουργεί σίγουρα την απορία σε τι κατάσταση ήταν ο παλιός Ναός, για ποιο λόγο, γιατί δεν επιδιορθωνόταν, γιατί υπήρχε το "βέτο" να χτιστεί από την αρχή και πότε γκρεμίστηκε (δεν μπόρεσα να βρω πουθενά ότι γκρεμίστηκε).

Αντίθετα, με μπέρδεψε λίγο κι ο Ζαρράφτης, ο οποίος αναφερόμενος στο Τζαμί Defterdar, το οποίο χτίστηκε το 1786, υποστήριξε ότι το τζαμί αυτό "ην ίδρυμα πλούσιον κ' εποχής προγενεστέρας των καταχτητών ημών Τούρκων, κ επιβεβαιοί πως την παράδοσιν, ότ' ήν Χριστιανικός Ναός, μάλιστα επ' ονόματι Αγίας Παρασκευής". 

η αρχαία κολώνα με το κορινθιακό κιονόκρανο που δέσποζε στο πίσω μέρος του ναού

Πάντως, είναι λογικό από τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, είτε λόγω αυξημένης σεισμικότητας, είτε λόγω πλημμελούς συντήρησης ο παλαιός Ναός να κατέστη ακατάλληλος για χρήση. Άλλωστε φαίνεται πως οι ενορίτες της συνοικίας της Άσπας για κάποιο διάστημα εκκλησιάζονταν στην Παναγία του Φόρου, η οποία βρισκόταν κοντά και σήμερα έχει καταστραφεί.

Το 1938, με δωρεά του Δημάρχου Γεωργίου Ιππ. Ιωαννίδη, κατασκευάστηκε κατά το ήμισυ ο αρχιερατικός θρόνος από μάρμαρο και αποπερατώθηκε το 1959 από τη σύζυγό του. Το 1946 άρχισε η δαπανηρή κατασκευή του μαρμάρινου τέμπλου για να αντικαταστήσει το ξύλινο που είχε αρχικά κατασκευαστεί. Και το τέμπλο και ο αρχιερατικός θρόνος ανατέθηκαν στον Καλύμνιο γλύπτη Μ. Τηλιακό με την προϋπόθεση να χρησιμοποιήσει κωακό μάρμαρο.

Οι εικόνες του τέμπλου, κατασκευασμένες σε αναγεννησιακή τέχνη, είναι έργα του Καλύμνιου αγιογράφου Αντ. Καραφυλλάκη. Η αγιογράφηση του ναού ολοκληρώθηκε το 1985 από τους αγιογράφους Σταμάτιο Ζέγιαννη, Νικ. Βλαχογιάννη και Βίκτωρα Στούπκα. Τέλος, τον άμβωνα κατασκεύασε ο επίσης Καλύμνιος Μικές Γαβαλάς.

φωτογραφίες από το εσωτερικό του ναού μετά το σεισμό της 21ης Ιουλίου 2017

Τα εγκαίνια του ναού έγιναν από το Μητροπολίτη Εμμανουήλ στις 6 Μαΐου 1951. Το κωδωνοστάσιο ολοκληρώθηκε στις αρχές του 1967. Είναι το ψηλότερο στην Κω κι έχει τρεις καμπάνες.
Ο Ναός είναι τρίκλιτη βασιλική βυζαντινού ρυθμού με τρούλο. Το δεξιό κλίτος είναι αφιερωμένο στον τοπικό Άγιο Νεομάρτυρα Ιωάννη τον Ναύκληρο και το αριστερό στην Οσία Ξένη.

Στο κτίριο απέναντι από το Ναό, στο οποίο παλαιότερα λειτουργούσε η Θυμανάκειος Σχολή, όπως λεγόταν, το Μικτό Γραμματοδιδασκαλείο υπάρχει αίθουσα εκδηλώσεων. Στο Ναό φυλάσσεται τεμάχιο λειψάνου της Αγίας, το οποίο προσφέρεται προς προσκύνηση και αγιασμό των πιστών την 26η Ιουλίου , ημέρα κατά την οποία τιμάται από την Εκκλησία η μνήμη της.

το δρομάκι που οδηγεί στην Αγία Παρασκευή από την Ελευθερίου Βενιζέλου

αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη που βρίσκονται εντοιχισμένα ή στον αύλειο χώρο

λεπτομέρειες από το βοτσαλωτό δάπεδο του αύλειου χώρου της εκκλησίας

• Το Προσκυνητάρι της Αγίας Παρασκευής

Βρίσκεται στην αρχή της οδού Ιπποκράτους, ακριβώς μπροστά από τον Άγιο Κωνσταντίνο και επέζησε του σεισμού (και του 1933 και του 2017) και των κατεδαφίσεων των Ιταλών, Στην τοιχοποιΐα του έχουν ενσωματωθεί παλαιοχριστιανικά μέλη. Το καντηλάκι μέσα στο προσκυνητάρι καίει πάντοτε.

• Οικία του Ασκληπιού (3ος αι. μ.Χ.)

Καταλαμβάνει την πλατεία Αγίας Παρασκευής μέχρι την οδό Ελευθερίου Βενιζέλου, βρίσκεται δηλαδή στη συνοικία της Άσπας, εκεί όπου κατοικούσαν οι Έλληνες χριστιανοί  πριν από το σεισμό του 1933. Ανασκάφτηκε από τους Ιταλούς. Ήταν μια πολυτελής έπαυλη, η οποία χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός προγενέστερου κτιρίου της ελληνιστικής περιόδου.

 Σε ένα από τα δωμάτιά της, προφανώς δωμάτιο υποδοχής με ιδιωτικό χαρακτήρα (cubiculum), βρέθηκε το γνωστό ψηφιδωτό της άφιξης του Ασκληπιού στην Κω (α' μισό του 3ου αι μ.Χ.) που εκτίθεται στο αίθριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Κω.

Η οικία ονομάστηκε έτσι από το ψηφιδωτό αυτό. Τμήμα της είναι ορατό σήμερα μέσα στα παρτέρια του Δήμου και μάλιστα σε ένα σημείο σώζεται αψίδα που ίσως ανήκει σε Νυμφαίο. 

•  Ο σεισμός της 21ης Ιουλίου 2017

Ό,τι δεν έκανε ο σεισμός του 1933, το έκανε ο καταστροφικός-για πολλά μνημεία της Κω- σεισμός του 2017. Ο Ναός υπέστη τεράστιες ζημιές οι οποίες δεν έχουν επιδιορθωθεί ένα χρόνο μετά. Μάλιστα, ο Ναός παρέμεινε κλειστός για έναν ολόκληρο χρόνο και λειτούργησε πρώτη φορά παραμονή του εορτασμού της Αγίας Παρασκευής 25/7/2018. Οι πιστοί εισήλθαν στο Ναό με δική τους ευθύνη.

Πηγή: "Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969-Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω) (Τόμος Α'-βιβλίο Β'- σ.42-48)

Ιερά Μητρόπολις Κώου και Νισύρου Παρελθόν και παρόν-Ανδρέα Ιωσήφ Χατζημιχαήλ (χορηγός εκδόσεως Δήμος Κω, 2016)
Ιστορία της Νήσου Κω-Β. Χατζηβασιλείου
Το κειμενάκι για την "Οικία του Ασκληπιού" είναι από αντιγραφή από "Κως. Οδοιπορικό στα Μνημεία και τις Αρχαιότητες της πόλης" της Αρχαιολόγου Βασιλικής Χριστοπούλου-Κωακά (Πνευματικός Όμιλος Κώων ¨Ο Φιλητάς"- Τόμος ΙΒ'-Κως 2012, σελ. 29)
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni