Ο ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΤΕΛ(Λ)Η

Ο ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΤΕΛ(Λ)Η

Μετά τη λίμνη του Πυλίου, στη διασταύρωση για Μαρμάρι, πάνω στον επαρχιακό δρόμο Κω-χωριά, ακριβώς απέναντι από την εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, βρίσκεται ο Μύλος του Τελή.

Είναι ένας από τους πιο κεντρικούς μύλους που σώζονται (μεν) σε ετοιμόρροπη κατάσταση (δε)-καθώς έχει ανοίξει κατακόρυφα σε δυο πλευρές, στην πρόσοψη και στο πλάι.

Η ιστορία του χάνεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και το χρονικό της ανέγερσης, όπως το φέρει η προφορική παράδοση από γιαγιά σε γιαγιά, μεταποιήθηκε σε θρύλο κωμικοτραγικού περιεχομένου. Ήτανε, λέει το πανηγύρι των Αγίων Πέτρου και Παύλου και ένας εύσωμος Ρωμιός χόρευε τον "γκαρσιλαμά" του ανάμεσα σε πλήθος προσκυνητών.

Τότε, έφτασαν τρεις έφιπποι αστυνομικοί Τούρκοι και στάθηκαν να θαυμάσουν το χορευτή. όταν τέλειωσαν τα "στροβιλίσματά" του, τον κάλεσαν και του είπαν: "Μπρε Γκιαούρ, άμα βγάλεις όλα σου τα ρούχα και ξαναχορέψεις μπροστά σε όλους, θα πάρεις μπαξίς αυτό το άλογο". Ο πάμπτωχος νέος δεν έχασε ευκαιρία. Εν ριπή οφθαλμού πέταξε ό,τι φορούσε και συνέχισε εν αδαμιαία περιβολή το "επταχαβασί" του. Το απαράδεκτο-για την εποχή εκείνη-θέαμα του γυμνού σώματος διέλυσε τον κόσμο των προσκυνητών, γυναίκες και παιδιά έφυγαν εμβρόντητοι. Το ίδιο και οι Τούρκοι καβαλάρηδες πάνω στα άλογά τους χωρίς στοιχειώδη ευθιξία για την προσβολή της δημοσίας αιδούς.

Με την ολοκλήρωση του χορού, ο Τούρκος αστυνομικός κατέβηκε από το άλογο και το παρέδωσε με όλη του την εξάρτηση (το πολυτελές χρυσοκέντητο δερμάτινο σάγμα, σέλα, χαλινάρια κλπ), λέγοντάς του "Είσαι μπρε Γκιαούρ Τελής (ανόητος, τρελός)..."  

Ο νεαρός πούλησε το άλογο και έχτισε το μύλο που από τότε βαπτίστηκε ο Μύλος του Τελή. Διαδοχικά, μέσα από τα χρόνια, ο μύλος άλλαξε πολλούς ιδιοκτήτες, και στη δκαετία του '50 που γύριζε ακόμη ανήκε στους Χατζημιχάλη-Χατζηδημήτρη.

Είναι προφανές ότι αν δε συντηρηθεί δεν θα αντέξει όρθιος για πολύ καιρό ακόμη, παρ' όλο που στο εσωτερικό του υπάρχει και μεγάλο μέλος της ξυλείας του ανεμόμυλου. Οροφή δεν υπάρχει πια, και ξύλα και πέτρες κυριολεκτικά ισορροπούν από μια "κλωστή".

Πέρα όμως από την προφορική παράδοση, υπάρχει η περίπτωση απλά ο Μύλος να ανήκε σε κάποιον με το όνομα Τελ(λ)ής. Επειδή το τοπωνύμιο "του Τελλή" υπάρχει σε αρκετές περιοχές της Κω, βλ. Άγιος Γεώργιος του Τελλή, αλλά και στο Πυλί, τον Ασώματο και την Αντιμάχεια, ενδέχεται ετυμολογικά να προέρχεται από: Του Τ-τελ-λή-Δεληγιάννης-Δελήγιαννης-Δελής που χρησιμεύει ως πρώτο συνθετικό σε πολλά οικογενειακά ονόματα< deli τουρκ.λέξη=τρελός, ανόητος.
Ερευνώντας πάντως στην περιοχή για τον ιδιοκτήτη, συμπέρανα ότι η οικογένεια των Τελλήδων μάλλον υπάρχει ακόμη, καθώς η απάντηση που πήρα στις ερωτήσεις μου είναι "Κι εσύ γιατί τον γυρεύεις τον ιδιοκτήτη? Εσύ Τελλήδαινα δεν μοιάζεις.."

Πηγή: Μιχάλη Ευστ. Σκανδαλίδη-Τοπωνυμικά και Ονοματικά της Νήσου Κω
Θανάση Η. Γιωργαλλή-Κωακές Καταγραφές από το χθες (σ. 24-25 "Οι Ανεμόμυλοι της Κω")
Κείμενο, Φωτογραφίες: Sophia Karagianni

Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά:

THE MILL OF TEL(L)IS

After the Pyli lake, at the junction leading to Marmari, on the provincial Kos–villages road, directly opposite the church of Apostles Peter and Paul, stands the Mill of Telis.

It is one of the most central mills that are preserved (though) in a dilapidated condition (indeed)—as it has split vertically on two sides, on the façade and on the side.

Its history is lost in the years of the Ottoman Occupation, and the story of its construction, as carried through oral tradition from grandmother to grandmother, was transformed into a legend of comical-tragic content. It was, they say, the feast of Saints Peter and Paul, and a stout Greek was dancing his “garsilamas” among a crowd of pilgrims.

Then, three mounted Turkish police officers arrived and stopped to admire the dancer. When his “spins” were over, they called him and said: “Bre Gkiaour, if you take off all your clothes and dance again in front of everyone, you will receive as bakshish this horse.” The utterly poor young man did not miss the chance. In the blink of an eye he threw off whatever he was wearing and continued, in Adam’s attire, his “eptachavasi.” The unacceptable—for that time—sight of the naked body scattered the crowd of pilgrims; women and children left in shock. So did the Turkish horsemen on their horses, without the slightest sense of propriety regarding the offense to public decency.

When the dance was completed, the Turkish policeman got off the horse and handed it over to him with all its gear (the luxurious gold-embroidered leather saddlecloth, saddle, reins etc.), saying to him, “You are, bre, Gkiaour Telis (fool, madman)…”

The young man sold the horse and built the mill, which from then on was named the Mill of Telis. Over the years, the mill changed many owners, and in the 1950s, when it still turned, it belonged to the Hatzimichalis-Hatzidimitris family.

It is obvious that if it is not maintained it will not stand upright for very long, even though inside there survives a large part of the windmill’s timberwork. There is no roof anymore, and wood and stones literally balance by a “thread.”

However, beyond oral tradition, there is also the possibility that the Mill simply belonged to someone named Tel(l)is. Since the toponym “of Telli” exists in several areas of Kos—see Saint George of Telli, as well as in Pyli, Asomatos, and Antimachia—it is possible that etymologically it derives from: of T–tel–lis–Deligiannis–Deliyannis–Delis, which serves as a first component in many family names < deli Turkish word = crazy, foolish.

Researching in the area for the owner, I concluded that the family of the Tellides probably still exists, since the answer I received to my questions was: “And why are you looking for the owner? You don’t look like a Tellidaina…(a Tellis woman=like a woman from the Tellis family) ”