ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ, ΚΕΦΑΛΟΣ

                                       ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ, ΚΕΦΑΛΟΣ

Στο κέντρο της Κεφάλου, στον περιφραγμένο χώρο του Δημοτικού Σχολείου, στο προαύλιο για την ακρίβεια, βρίσκεται η ασυνήθιστα όμορφη (για τα δεδομένα της Κω), πετρόκτιστη εκκλησία της Αγίας Τριάδας.

Πρόκειται για μια ιδιαίτερα περιποιημένη εκκλησία, για την οποία ποτέ δεν είχα ακούσει, ούτε διαβάσει τίποτα, με πολλά αρχαία στοιχεία και διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη στην αυλή της και μ' ένα μοναδικό ξυλόγλυπτο τέμπλο από τα ελάχιστα στην Κω.

από το εσωτερικό του ναού

Στον Κώδικα Β’, Αρχείου Δουλείας, της Ιεράς Μητρόπολης Κω, ο οποίος αποτελεί την παλαιότερη μαρτυρία για τους Ενοριακούς Ναούς στο νησί της Κω, δεν απαντάται, όπως άλλοι ναοί, ως Ενοριακός μέχρι τις αρχές του ΙΘ’ αιώνα, περίπου το 1800. Τότε, Καθεδρικός Ναός την Κέφαλο ήταν ο επ’ ονόματι του Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού τιμώμενος και δεν υπάρχει σήμερα. Αόριστα φέρεται στην Κέφαλο ότι το ναϊδριο αυτό ανεγέρθηκε, κι αν αυτό είναι ακριβές, σε χρόνους προγενέστερους του ΙΘ’ αιώνα, πράγμα απίθανο, από κάποιον Κεφαλιανό Μοναχό, ονομαζόμενο Άνθιμο, με χορηγία και ενέργεια από την Τουρκική Κυβέρνηση και κάποια Αυτοκράτειρα της ποτε Ορθοδόξου Ρωσίας. 

λεπτομέρεια από το τέμπλο με εικόνα της Παναγίας της βρεβοκρατούσας να θηλάζει το Χριστό-παραπέμπει σε Ρώσικη εικόνα

το ξυλόγλυπτο τέμπλο

Προστίθεται ότι ο εν Κεφάλω ιερέας Σεβαστός Μαλλιαρός αφιέρωσε κτήμα του και εντός αυτού τη συνεργασία και αυτού χτίστηκε το ναϊδριο, το οποίο κατά καιρούς ελειτουργείτο ως Ενοριακός Ναός παράλληλα με τον Ενοριακό Ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, όταν κατά καιρούς η Κέφαλος είχε τρεις εφημέριους. Η πενιχρότης της οικοδομής του Ναού δεν αφήνει να φανεί ότι είναι κτίσμα Αυτοκρατορικής χορηγίας και ενδιαφέροντος. (σημείωση: κάθε άλλο παρά πενιχρότητα παρατήρησα στο ναό, τουναντίον θα έλεγα, άρα πιθανότατα ο ναός ανακαινίστηκε μετά το 1969 που έγραψε ο Εμμ. Καρπαθίου το βιβλίο "Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου")

πάνω από το τέμπλο υπάρχει ο εσταυρωμένος και δεξιά κι αριστρεά υπάρχουν δράκοι

λεπτομέρεια του τέμπλου: Δέησις των δούλων του Θεού, Πάντων Χριστιανών ??

Ο ναός με το πέρασμα του χρόνου λειτουργούσε ως παρεκκλήσι του ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου.

Ο Κώδικας ΡΓ΄(103) περιλαμβάνει την οικονομική κίνηση του ιερού ναού από 15 Μαϊου 1894 ως τις 30 Ιανουαρίου 1937. Κατά τον κώδικα αυτό, επί Αρχιερέως Ιωακείμ Βαξεβανίδου, προεδρεύσαντος Γενικής Συνελεύσεως των κατοίκων της Κεφάλου, στις 29 Ιουλίου 1900, οι οικονομίες του ιερού ναού, κατά τα εν τη νήσω πάση κρατήσαντα εδίδοντο ως δάνεια των μεν και των δε, ενώ ο δάσκαλος του χωριού δεν πληρωνόταν τακτικά. Ορίστηκε τότε ότι οι Επίτροποι του ναού δεν δικαιούνται να δανείζουν τα χρήματα της εκκλησίας. Ο Κώδικας ΡΔ¨(104) περιέχει τη διαχείριση του ναού από 31 Ιανουαρίου 1937 ως τις 30 Ιουνίου 1949. Ο εν αρχείω δουλείας αποκείμενος Κώδικας ΡΕ¨ (105) ανήκει στο ναό Αγία Τριάδα της Κεφάλου, του οποίου και διαλαμβάνει την οικονομική κίνηση από το Φεβρουάριο του 1937 ως τον Οκτώβριο του 1944. 

το μαρμάρινο αρχαίο μέλος που βρίσκεται πάνω από το παράθυρο, λογικά προέρχεται από τέμπλο παλαιοχριστιανικής βασιλικής

ο σταυρός που υπάρχει σε μάρμαρο στο πιο ψηλό σημείο του ναού έχει δυσανάγνωστη επιγραφή γύρω από το περίγραμμα

Στο υπέρθυρο υπάρχει μαρμάρινη πλάκα, στο πάνω μέρος μερικώς κατεστραμμένη, με παράσταση του σταυρού πλαισιωμένου από παγώνια, πιθανότατα από θωράκιο τέμπλου παλαιοχριστιανικής βασιλικής

 Συνοψίζοντας, στις ιδιαιτερότητες του ναού συμπεριλαμβάνονται τα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, άγνωστης προέλευσης, οι εικόνες με πιθανή ρωσική καταγωγή, κυρίως η εικόνα της Αγίας Τριάδας και της θηλάζουσας Παναγίας βρεφοκρατούσας (τα πρόσωπα είναι πιο στρογγυλά και τα σώματα πιο γεμάτα).

Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα, η Αγία Τριάδα, εικόνα Ρώσικης προέλευσης

 Η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε σπόνδυλο αράγδωτου αρχαίου κίονα. Πίσω από την Αγία Τράπεζα, ο Εσταυρωμένος στηρίζεται σε μυλόπετρα ελαιοτριβείου (η οποία έχει ραβδώσεις και βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση). 
Λέγεται ότι μέσα στο Κάστρο της Κεφάλου υπήρχε ο ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης κατέρρευσε ή καταστράφηκε από τους Τούρκους. Οι Τούρκοι αρνήθηκαν να επιτρέψουν την επισκευή του ναού και επίσης, αρνήθηκαν να δώσουν άδεια να οικοδομηθεί άλλος ναός στην Κέφαλο. Γι' αυτό, οι Κεφαλιανοί απέστειλαν αντιπροσωπεία στην Πετρούπολη και στην Κωνσταντινούπολη, η οποία πέτυχε την έκδοση Κυβερνητικής άδειας. Τότε χτίστηκε ο και σήμερα σωζόμενος και λειτουργούμενος ναός της Αγίας Τριάδας με το οικοδομικό υλικό του εκλιπόντος Αγίου Νικολάου. Οι Κεφαλιανοί δεν έδωσαν στο νέο ναό το όνομα του εκλιπόντος, του Αγίου Νικολάου, για να μην κωλύεται η πανήγυρις του ναυδρίου Αγίου Νικολάου που βρίσκεται στη νησίδα Καστρί.

αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη στην αυλή της εκκλησίας

 

την ίδια αυλή μοιράζονται το δημοτικό σχολείο κεφάλου με την Αγία Τριάδα. Όταν το σχολείο είναι κλειστό δεν υπάρχει πρόσβαση στην εκκλησία 

Πληροφορίες: Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω)-"Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969, Μάνος Μαστρογιώργης, Σοφία Καραγιάννη

Φωτογραφίες: Sophia Karagianni