ΤΟ ΕΣΚΙ ΤΖΑΜΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΙΑΓΟΡΑ

ΤΟ ΕΣΚΙ ΤΖΑΜΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΙΑΓΟΡΑ

Ο μιναρές βρίσκεται στο λόφο της Ακρόπολης των Σεραγιών, στη σημερινή πλατεία Διαγόρα και είναι ό,τι απέμεινε απ’το τέμενος το γνωστό ως Εσκί Τζαμί. Είναι στην άκρη της πυκνοδομημένης πρώην μουσουλμανικής συνοικίας των Χαλουβαζιών (ζαχαροπλαστείων). Στην επιγραφή της κρήνης του μιναρέ Εσκί Τζαμί μπορούμε να χρονολογήσουμε το τζαμί Γενί Καπί., το οποίο καταστράφηκε από τους Ιταλούς για την εφαρμογή ρυμοτομικού σχεδίου.

 















Οι Ιταλοί μετέφεραν την επιγραφή και την κρήνη από το τζαμί Γενί Καπί. Η οποία κατά τον Zeki Celikkol  μαρτυρεί ότι κατασκευάστηκε από το Χατζή Μουσταφά Αγά στο έτος εγίρας 995 (1586). Σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε στη βορινή πλευρά του μιναρέ Εσκί Τζαμί την ενσωματωμένη μαρμάρινη κρήνη με την επιγραφή: «Ε, άνθρωπε, που όλα ζουν απ’το νερό, δε φέρνεις πίστη γι’αυτό; Να προσκυνήσουμε στην ψυχή του ευεργέτη που κατασκεύασε αυτό, στο Χατζή Μουσταφά Αγά και στη σύζυγο αυτού κυρία Φατμά. 995 (1586)». 

 















Η κρήνη με την επιγραφή αναφέρεται στο τζαμί Γενί Καπί, το οποίο υπήρχε στο δυτικό αρχαιολογικό χώρο και καθαιρέθηκε στη φάση των ανασκαφών. Το τέμενος του τζαμιού ρυμοτομήθηκε το 1945 και ενσωματώθηκε στον εναπομείναντα μιναρέ η κρήνη του τζαμιού Γενί Καπί.

Κείμενο: Ιστορία της Κω-Γ' τόμος (Α. Κίννα, Δ. Κώστογλου, Ο. Τουρκομανώλη, Μ. Φάκκου, Κ. Χατζηνικολάου, Δ. Σοφού) Από την Τουρκοκρατία μέχρι την Ενσωμάτωση-Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δωδ/σου-Επαρχείο Κω 2002

το γραφικό δρομάκι που οδηγεί από το τζαμί στη Γρηγορίου Ε'

φωτογραφίες: Sophia Karagianni

ΑΓΙΑ ΥΠΟΜΟΝΗ, ΜΕΣΑΡΙΑ

ΑΓΙΑ ΥΠΟΜΟΝΗ, ΜΕΣΑΡΙΑ

Η εκκλησία της Αγίας Υπομονής, βρίσκεται στην περιοχή της Μεσαριάς, έξω από την πόλη της Κω, προς το Ασφενδιού, πολύ κοντά στη Λιμνοδεξαμενή, σε έκταση που παραχώρησαν στην τοπική Εκκλησία η οικογένεια του Μηνά και της Ξανθίππης Κασίου, η οποία κάλυψε τα έξοδα κατασκευής.
Η θεμελίωση έγινε το 2012, ανήμερα της γιορτής της, στις 29 Μαϊου. Λεπτομέρειες για τη θεμελίωση του ναού εδώ:

Ένα χρόνο μετά, στις 28/5/13, παραμονή της γιορτής έγιναν τα θυρανοίξια ὑπό τοῦ Σεβ. Ποιμενάρχου μας κ. Ναθαναήλ.
Το συμπτωματικό αλλά λίγο περίεργο είναι ότι η μοναδική άλλη εκκλησία της Αγίας Υπομονής που έχω συναντήσει βρίσκεται επίσης στην περιοχή Μεσαριά της Σαντορίνης.

 

 φωτογραφίες: Sophia Karagianni

ΑΓΙΑ ΠΟΚΟΥ, ΔΙΚΑΙΟΣ

ΑΓΙΑ ΠΟΚΟΥ, ΑΓΙΑ ΦΩΤΕΙΝΗ, ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΠΑΚΟΥΟΥΣΑ,Ή ΑΓ. ΑΒΒΑΚΟΥΜ?

Πολλοί λίγοι στην Κω μπορούν να παινευτούν ότι έφτασαν στην Αγιά Ποκού. Είχα ακούσει καιρό για το ερειπωμένο εκκλησάκι ψηλά στο Δίκαιο, μα έπρεπε να βρεθεί οδηγός να μας πάει καθώς δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί. Πέρυσι το Μάρτη η ομάδα των πεζοπόρων, στο δρόμο για το Ψηλό Βουνό, την ψηλότερη κορφή του Όρους Δίκαιος πέρασε κι από την Αγιά Ποκού που θεωρείται μια από τις κορφές του Δίκαιου κι ή ίδια. Το πιο εντυπωσιακό απ'αυτό το ερειπιώδες κατά τα άλλα εκκλησάκι είναι το όνομά της. Πολλά λέγονται για την προέλευση και την ετυμολογία της λέξης "Ποκού" και πραγματικά είναι όλα ενδιαφέροντα!

Ο Μιχάλης Δημ. Παξινός, στη «Συμβολή στην Ετυμολογία Τοπωνυμίων της νήσου Κω» (Κωακά, τόμος Γ’ εκδόσεις Φιλητάς) αναφέρει για την Αγία Ποκού: Ορεινή τοποθεσία μεταξύ Ασωμάτων και Χαϊχουτών της Κοινότητας Ασφενδιού. (σ.δεν ισχύει καθώς η Αγία Ποκού βρίσκεται κοντά το Ψηλό Βουνό, την ψηλότερη κορυφή του Δικαίου).
Ο Αναστ. Καραναστάσης (Η φωνητική των ιδιωμάτων της νήσου Κω, σελ.56, Αθήνα 1963), αποδεχόμενος την άποψη του Α. Τσοπανάκη, γράφει ότι παράγεται από το Άγιος Αβακούμ. Παρόμοιο τοπωνύμιο «η Απακού» υπάρχει και στη Λαχανιά της Ρόδου, το οποίο ο Χ. Παπαχριστοδούλου (Δωδεκανησιακά Χρονικά, τόμος Ε΄, Αθήνα 1978) υποθέτει ότι προήλθε από την Παναγία Επακούουσα.

Σύμφωνα με το Μ. Παξινό το τοπωνύμιο προήλθε από την (Παν) αγιά (Ε) πακου(ό) με τροπή του α σε ο και αποσιώπιση του αρκτικού φωνήεντος στη λέξη Επακουός. Σημαίνει την Παναγιά που επακούει, που ακούει με προσοχή τις ευχές και τις δεήσεις των πιστών.

Το ακόλουθο κομμάτι είναι από το: Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω)-"Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969

Η Αγία Ποκού μία μέρα με απίστευτη ομίχλη

ΑΓΙΑ ΦΩΤΕΙΝΗ («ΑΓΙΑ ΠΟΚΟΥ»)

Απέχει περί τα 3 χλμ από του όρους Δικαίου. Κατά Ζαρράφτην, η Αγία Ποκού είναι το ένα εκ των δύο μερών εις τα οποία διακρίνεται το πάλαι εκεί ονομαζόμενον όρος Ωρομέδων, του ετέρου μέρους όντος του όρους «Δικίου». Επί τουρκοκρατίας, οι Τούρκοι ανέβαιναν στο μέρος εκείνο, και έκοβαν ξύλα, τα οποία και πουλούσαν ή κατασκεύαζαν άνθρακες εξυβριστικά, ονόμαζαν το ιερό εκκλησίδιον «Αγία Μποκού», και κρίμασι οις οίδε Κύριος εξακολουθεί η ονειδιστική αυτή φράση, αχρηστεύοντας την κύρια ονομασία. Γράφτηκε δε και σε βιβλία αυτή η ονομασία.

Οι ίδιοι Τούρκοι κατεδάφισαν μέχρι θεμελίων το εξωκκλήσι και μόλις διακρίνονται ίχνη αυτού σήμερα. Ο μακαρίτης αρχαιοδίφης Ιάκωβος Ζαρράφτης φρονεί ότι το εξωκκλήσι τούτο της Αγίας Φωτεινής ετιμάτο επ’ ονόματι της Παναγίας, «επονομαζόμενης Αγία Ποκού».

Κατά τας συνήθεις δ’ αυτώ εικοτολογίας, εις τον τόπον του χριστιανικού εξωκκλησίου ίδρυτο το πάλαι βωμός εις Ποκάδα, όστις βωμός «είτα εις στους Χριστιανικούς χρόνους μετεβλήθη εις ναϊσκον της Παναγίας, «συνδυάσαντες οι Χριστιανοί» επίθετον Ποκάς με το επώνυμο Πόκος  (η ένδροσος) της Παναγίας». Η φαντασία ενταύθα αγγίζει τα όρια του αχαλίνωτου.  

 φωτογραφίες: Sophia Karagianni

ΑΓΙΟΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗ, ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ, ΚΩΣ

ΑΓΙΟΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗ

Μέσα στην καρδιά της πόλης, στην οδό Ιπποκράτους, βρίσκεται το πιο καλά κρυμμένο εκκλησάκι της Κω. Ο Άγιος Κωνσταντίνος. (βρίσκεται ακριβώς πίσω από το Everest).

ΝΔ του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Αγοράς, όπου βρίσκεται η Βασιλική του Λιμένος ή της Χώρας, κείται ο ναός των Αγίων και Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης (21 Μαϊου). Πρώτη μνεία γι αυτόν το ναό γίνεται στον Κώδικα Α’, Αρχείου Δουλείας, Μητροπόλεως Κω το 1763 (όπου αναφέρεται ότι για να μαζεύεται ο μισθός του Ιεροκήρυκα, ο Άγιος Κωνσταντίνος, όπως και όλοι οι Ενοριακοί Ναοί, αποφασίστηκε να δίνει τρία γρόσια κατ’έτος, άγνωστο για πόσα χρόνια)

Στον Κώδικα Β’, το 1802, ο ναός τιτλοφορείται «Του Αγίου Ενδόξου Θεοστέπτου και Ισαποστόλου Κωνσταντίνου». Το 1816, όμως, η τιτλοφορία επεκτείνεται: «Των Αγίων Ενδόξων Θεοστέπτων και Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης».

Σύμφωνα με τον Ιταλό αρχαιολόγο, Morricone, το ναϊδριο του Αγίου Κωνσταντίνου είναι ακριβώς χτισμένο κοντά στο βόρειο άκρο της αγοράς της πόλης Κω, μέχρι τα μέσα του ΣΤ’ μ.Χ αιώνα. Η αγορά θεωρείται ότι καταστράφηκε κατά το σεισμό του 554 μ. Χ. 

Χρονολογείται το 15^ο αιώνα. Είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός με ημικυλινδρική αψίδα στ ανατολικά. Οι εσωτερικοί τοίχοι είναι κατά το πλείστον επιχρισμένοι με ασβεστοκονίαμα. Διακρίνονται σπαράγματα του εικονογραφικού διάκοσμου που χρονολογείται πιθανόν το 16^ο αιώνα.

Στον Κώδικα Β’ αναφέρεται επίσης ότι επί των ημερών του μαστρο-Αντώνη αγόρασε ο άγιος Κων/νος ένα σπίτι από την Παναγία Γοργοποιήν για 200 γρόσια κι είναι της εκκλησίας. Σε πράξη που υπογράφει ο Αρχιεπίσκοπος Γεράσιμος, επιβεβαιώνεται ότι Επίτροπος του Ναού ως τις 20 Μαρτίου του 1816 ήταν ο κυρ Ηλιαμής Παύλου, που διαδεέχτηκε το μαστρο-Αντώνη Τζιρλιμίδη? μετά το θάνατό του για 13 χρόνια. Τότε ανατέθηκε η επιτροπεία τα χέρια του διακο-Αντώνη Γεμενόγλου.Στις 5/12/1843, ενώπιον του Μητροπολίτη Παγκρατίου, Δημογέροντες και Πρόκριτοι πόλεως Κω έδωσαν ένα χάλασμα που ανήκε στον Άγιο Κων/νο στον Σταμάτη Κεκέν να το ανοικοδομήσει με δικά του έξοδα, με μια συμφωνία.: να ανήκει πάλι στην εκκλησία του Αγίου Κων/νου μετά το θάνατο της μητρός του και της τυφλής αδερφής του.

Ο ναός επέζησε της καταστροφής του μεγάλου σεισμού του 1933.

Πρόκειται για μετρίων διαστάσεων οικοδόμημα (εσωτερ. διάστ. 7,41 Χ 3,53 μ.και εξωτερ. διάστ. 8,70 Χ 5,20 μ.) το οποίο καλύπτεται με κτιστή καμάρα και φέρει εξωτερικά υδραυλικό κονίαμα (κουρασάνι). Η ανατολική αυτού πλευρά περατούται σε μίαν ημικυκλικήν αψίδα (χορδής 3.00 και βέλους 1.50 μ.). Στο δυτικό τμήμα της νότιας εσωτερικής πλευράς ανοίγεται μια είσοδος (πλάτους 0,95 μ.). Δεύτερη είδοδος ανοίγεται στο μέσον της δυτικής πλευράς του ναού (πλάτους 0,92 μ.), εκατέρωθεν της οποίας ανοίγεται ανά ένα παράθυρο (πλάτους 0,62 μ.). το δάπεδο του ναού καλύπτεται με τετραγώνου σχήματος φαιόχρωμες πλάκες (διαστ. 0,33 Χ 0,33 μ.).

Ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης χτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού, τα θεμέλια του οποίου διακρίνονται εξωτερικά. Η ανατολική πλευρά του παλαιότερου αυτού ναού επερατούτο προς Ανατολάς σε μιαν αψίδα, εσωτερικά ημικυκλική και εξωτερικά τρίπλευρη ή ημιεξαγωγική (μήκος πλευράς 2,50 μ. περίπου).

Κι ο παλαιότερος ναός είχε χτιστεί στη θέση άλλου, μεγάλων διαστάσεων, ο οποίος έφερε μία μεγάλη, ημικυκλική αψίδα προς Ανατολάς και νάρθηκα προς Δυσμάς. Πρόκειται πιθανότατα για παλαιοχριστιανική βασιλική, τα λείψανα των τοίχων της οποίας διατηρούνται κατά χώραν και σε χαμηλότερο επίπεδο, καθώς και ικανά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, σαφέστατα παλαιοχριστιανικών χρόνων. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται: διαχωριστικοί αμφικιονίσκοι παραθύρων, επιθήματα αμφικιονίσκων κ.ά.

Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται λείψανα από τοιχογραφίες, ήτοι:

Ι. Ιερό Βήμα

Στο χώρο του Ιερού Βήματος δε διακρίνεται κανένα λείψανο τοιχογραφιών. Εκείνες, που υπήρχαν αρχικά, εκαλύφθησαν αργότερα από επιχρίσματα.

ΙΙ. Κυρίως ναός

Νότιος τοίχος: Στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου εικονίζεται ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, ολόσωμος, όρθιος, μετωπικός. Με το δεξί χέρι φέρει ξίφος, ενώ με το αριστερό ποτήριον. Διατηρείται μόνο από την οσφύ και άνω, ενώ το κατώτερο τμήμα αυτού έχει καλυφθεί με επιχρίσματα. Η παράσταση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ φέρει χτυπήματα από οξύληκτο όργανο (σφυρί), για την καλύτερη πρόσφυση του κονιάματος. Η τοιχογραφία είχε καλυφθεί με μεταγενέστερα επιχρίσματα και αποκαλύφθηκε πρόσφατα, ύστερα από έρευνες της 4^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου.

Βόρειος τοίχος: Στη βόρεια εσωτερική πλευρά του κυρίως ναού διατηρούνται λίγα λείψανα από τοιχογραφίες, ήτοι (από Δ. προς Α.):

1. Μέγας Βασίλειος: Εικονίζεται από την οσφύ και πάνω, μετωπικός, με μακρύ πρόσωπο και πλούσιο, καστανό γένι. Φορεί πολυσταύριο φελόνιο και σταυροφόρο ωμοφόριο. Με το δεξί χέρι ευλογούσε, ενώ με το αριστερό κρατεί κώδικα Ευαγγελίου.
2.  Άγιος αδιάγνωστος. Διακρίνονται λείψανα από το κεφάλι του.
3. Θεοτόκος βρεφοκρατούσα: Εικονίζεται η Θεοτόκος αριστεροκρατούσα, στον τύπο της Οδηγήτριας. Το πρόσωπο της Θεοτόκου και του Χριστού περιβάλλεται από ανάγλυφα φωτοστέφανα, τα οποία φέρουν έκτυπο διάκοσμο.
4. Λείψανα από τέσσερεις αδιάγνωστες παραστάσεις. Πρόκειται για μετρίας ποιότητας τοιχογραφίες, πιθανώς του 16^ου αιώνα. 

Πληροφορίες: Εμμανουήλ Ι. Καρπάθιου (Μητροπολίτου Μεσημβρίας της επί Ευξείνω)-"Εκκλησία Κω Δωδεκανήσου"-Τόμος Πρώτος, βιβλίον Δεύτερον, Αθήνα 1969, Ιστορία της Κω, Γ΄τόμος, Κωακά,τόμος Γ’-Δρ. Ιωάννου Βολανάκη-Χριστιανικά μνημεία της Νήσου Κω (ΙΙ Τοιχογραφημένοι Ναοί Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής εποχής)

 

φωτογραφίες: Sophia Karagianni