ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΦΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΦΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ

Το έθιμο του φανού γιορτάζεται κάθε χρόνο από πολλούς φορείς και συλλόγους παραμονή του Άη Γιάννη του Κλήδονα (23 Ιουνίου). Φέτος, στην προσπάθεια να αναβιώσουν οι παραδόσεις μας, συμμετείχαν με εκδηλώσεις από τις 21 ως τις 23 Ιουνίου:  το Λύκειο Ελληνίδων – Παράρτημα Κω στην Πλατεία Ελευθερίας, ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος “ΑΠΕΛΛΗΣ”στην Πλατεία Αγίου Νικολάου στο Πυλί, ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Ασφενδιού «ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ» και η «ΛΕΣΧΗ ΦΙΛΙΑΣ ΖΗΠΑΡΙΟΥ» στο πάρκο Κ. Κιαπόκα, στο Ζηπάρι.

Οι περισσότεροι την ξέρουμε σαν τη γιορτή που πηδάμε τις φωτιές και καίμε τα πρωτομαγιάτικα στεφάνια μας. Ξεκρέμασα, λοιπόν, κι εγώ το στεφάνι μου που στέκει στην πόρτα μου από την 1η Μαϊου και κατηφόρισα προς την Πλατεία Ελευθερίας να το ρίξω μαζί με όλους τους άλλους στη φωτιά. Παιδιά όλων των ηλικιών από το Λύκειο Ελληνίδων χόρεψαν, έκαψαν στάχυα και πρωτομαγιάτικα στεφάνια, πέταξαν πέτρες στη φωτιά και κορίτσια με παραδοσιακές στολές αναβίωσαν τον Κλήδονα με στάμνες στον ώμο έσυραν να φέρουν τ' αμίλητο νερό.

Η αναβίωση του εθίμου του «Κλήδονα».

Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους.

Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.

Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα σιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.

Την παραμονή του Αη-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια «Μαρία» (στη Θράκη ο ρόλος αυτός δίνεται στην ονομαζόμενη «Καλλινίτσα»), της οποίας και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό».

Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή.

Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο.

Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο.

«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,
κι όποια 'χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει».

Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να «ξαστριστεί».

Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρα τους το μελλοντικό τους σύζυγο.

Την παραμονή της γιορτής των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη, εκτός από την τέλεση του κλήδονα, οι κάτοικοι του χωριού ανάβουν φωτιές, τις λεγόμενες «μπουμπούνες». Μια μεγάλη φωτιά στήνεται στην πλατεία του χωριού ή σ' ένα μέρος ανοιχτό, ώστε να φαίνεται από παντού.

Άλλες μικρότερες φωτιές ανάβουν σε όλους τους μαχαλάδες προσπαθώντας ο κάθε ένας να ανάψει την μεγαλύτερη φωτιά, πάνω από τις οποίες πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Έλεγαν ότι αν πηδούσαν 3 φορές θα έφευγαν οι ψύλλοι και οι κοριοί.

παλιά στις γειτονιές (μαχαλάδες) εδώ στην Πλατεία Διαγόρα το 2004

Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, αλλά πριν βγει ο ήλιος - ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες.

Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η «Μαρία» ανοίγει τον κλήδονα.

«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού την χάρη,
και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα ναν το πάρει».

Και ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας, απαγγέλλοντας ταυτόχρονα δίστιχα, είτε όπως τα θυμάται, είτε από συλλογή τραγουδιών ή ακόμη από ημεροδείκτες.

Το δίστιχο που αντιστοιχεί στο αντικείμενο της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη.

Προς το σούρουπο, όταν τελειώσει η μαντική διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Λυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί.

Μετά το τέλος όλης αυτής της διαδικασίας στήνεται μεγάλο γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλο το χωριό.

από παλιότερες εκδηλώσεις για τον Κλήδονα στην Πλατεία Ελευθερίας

Μερικά από τα δίστιχα...

Σαν μάθει ο σκύλος γράμματα κι η γάτα να διαβάζει, Τότε και συ θα παντρευτείς να κάνει ο κόσμος χάζι.	Τα φρύδια σου στενά-στενά κασάπικα μαχαίρια, το ένα με σφάζει στην καρδιά και τ' άλλο στα τζιγέρια.	Μαυριδερή και νόστιμη κοντούλα και γεμάτη, απ' όλες τις γειτόνισσες εσένα έχω στο μάτι.
Αγάπησα ένα μικρό-μικρό και ντελικάτο, όταν γυρίσω να το δω ρίχνει τα μάτια κάτω.	θα πάρεις άντρα όμορφο με αετίσιο μάτι, Το ριζικό του κλήδονα τον λέει......... ακαμάτη.	Γαρύφαλλο τσαταλωτό στου Βασιλιά το χέρι, Τούρκοι - Ρωμιοί το μαρτυρούν πού'σαι δικό μου ταίρι.

Η μελέτη και η σύνταξη του παραπάνω εγγράφου έγινε από την Κα Άννα Βεζακιάδου
από thrakomikra.snn.gr 
εγώ το πήρα από παλαιότερη ανάρτηση της aegeanews 
κείμενο, φωτογραφίες: Sophia Karagianni